มังงะญี่ปุ่น ส่งอิทธิพลสู่วัฒนธรรมโลก

‘มังงะ’ หรือที่คนไทยรู้จักกันดีว่า ‘การ์ตูนญี่ปุ่น’ ไม่ใช่เพียงวรรณกรรมภาพสำหรับเด็กหรือวัยรุ่นเท่านั้น แต่คือผลงานศิลปะและเรื่องเล่าที่สะท้อนวิถีชีวิต ค่านิยม จินตนาการ ของคนญี่ปุ่นอย่างลึกซึ้ง มังงะปรากฏในหนังสือพิมพ์ แมกกาซีน หนังสือเล่มหนา ไปจนถึงมือถือและเว็บออนไลน์ในยุคปัจจุบัน สามารถเข้าถึงทุกเพศทุกวัย

จุดกำเนิดของมังงะมีรากเหง้าตั้งแต่ภาพวาดลายเส้นญี่ปุ่นโบราณ ในศตวรรษที่ 19 และได้วิวัฒนาการขึ้นอย่างมากหลังยุคสงครามโลกครั้งที่ 2 ก่อนจะกลายเป็นอุตสาหกรรมยักษ์และเป็น ‘Soft Power’ สำคัญที่ผลักดันวัฒนธรรมญี่ปุ่นสู่สายตาชาวโลกแนบเนียน เช่น

• มังงะถ่ายทอดค่านิยมแบบญี่ปุ่น เช่น น้ำใจ การเพียรพยายาม จินตนาการ จริยธรรม และความเคารพ ในธรรมชาติ จนกลายเป็นต้นแบบในสายตาชาวโลก
• วัฒนธรรมร่วมสมัยกระจายข้ามชาติ จากการแปลและวางจำหน่ายในกว่า 100 ประเทศ คือ คนหนุ่มสาวในเอเชีย ยุโรป และอเมริกาต่างเติบโตกับ นารุโตะ วันพีช และผ่าพิภพไททัน
• ญี่ปุ่นกลายเป็นศูนย์กลางไอเดีย แฟชั่น อาหาร ดนตรี ศิลปะ สถาปัตยกรรม และเทคโนโลยี ต่างได้รับแรงบันดาลใจจากมังงะและอานิเมะ
• อุตสาหกรรมใหญ่ระดับชาติ ในปี 2022-2023 อุตสาหกรรมมังงะและอานิเมะสร้างรายได้มากกว่า 5,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ และกระตุ้นการท่องเที่ยวญี่ปุ่น

ตัวอย่างผลงานผู้บุกเบิกมังงะที่สำคัญ

เทะซึกะ โอซามุ - ‘เจ้าหนูอะตอม’ (Astro Boy)

ผลงานระดับตำนานที่ได้รับการขนานนามว่า ‘บิดาแห่งมังงะสมัยใหม่’ ตั้งแต่ปี 1952 เล่าเรื่องหุ่นยนต์เด็กที่มีหัวใจ และความปรารถนาสันติภาพ ครั้งแรกที่การเล่าเรื่อง การออกแบบตัวละคร และจังหวะภาพถูกนำเสนออย่างมีชีวิตชีวา จนเป็นต้นแบบของมังงะและอนิเมะญี่ปุ่นรุ่นหลัง

ฟุจิโกะ เอฟ. ฟุจิโอะ - ‘โดราเอมอน’ (Doraemon)

การ์ตูนที่กลายเป็น ‘วัฒนธรรมร่วมยุค’ ทั่วโลก เล่าเรื่องหุ่นแมวสีฟ้าจากอนาคตที่ย้อนเวลามาช่วยเด็กขี้แพ้โนบิตะ มังงะเรื่องนี้ผสมผสานจินตนาการ และคุณค่ามิตรภาพที่เรียบง่ายแต่งดงาม ซึ่งได้รับรางวัลและการนำไปสร้างเป็นภาพยนตร์-แอนิเมชันนับไม่ถ้วน

อากิระ โทริยามะ - ‘ดราก้อนบอล’ (Dragon Ball)

จุดเปลี่ยนวงการมังงะยุคใหม่อย่างแท้จริง ‘ดราก้อนบอล’ เป็นเรื่องราวของซุนโกคูและการต่อสู้เพื่อปกป้องโลก ผลงานนี้สร้างกระแส Pop Culture ระดับโลก และจุดประกายอุตสาหกรรมอานิเมะ เกม ของสะสม ไปจนถึงเพลงและภาพยนตร์ เป็น ‘ปรากฏการณ์วัฒนธรรม’ ญี่ปุ่นที่แท้จริง

นโยบายรัฐบาลและการสนับสนุน Soft Power ของญี่ปุ่นผ่าน ‘มังงะ’

ปัจจุบันรัฐบาลญี่ปุ่นให้ความสำคัญอย่างยิ่งกับการขับเคลื่อน Soft Power ด้วยนโยบายเชิงรุกและการลงทุนจำนวนมาก โดยเฉพาะในปี 2024 ที่ผ่านมา รัฐบาลญี่ปุ่นได้จัดตั้งกองทุนขนาดใหญ่กว่า 6,000 ล้านเยน (ประมาณ 1,350 ล้านบาท) เพื่อสนับสนุนผู้สร้างสรรค์และเยาวชนในวงการมังงะ ศิลปะร่วมสมัย และอุตสาหกรรมสร้างสรรค์หลากหลายแขนง โดยมีจุดมุ่งหมาย คือ

• สร้าง Co-working Space และศูนย์ฝึกอบรมใหม่ๆ เช่น ‘Tokyo Creative Base’ พื้นที่รวมตัว ฝึกงาน แลกเปลี่ยนแรงบันดาลใจทั้งกับคนญี่ปุ่นและต่างชาติ
• ‘Manga Diplomacy’ ใช้มังงะในกิจกรรมทางการทูต เช่น นิทรรศการค่ายสถานทูต ศูนย์วัฒนธรรมในยุโรป สหรัฐอเมริกา และเอเชีย แปลงานวาดเชิงวัฒนธรรมญี่ปุ่นให้เห็นภาพน่ารักแต่ลึกซึ้ง
• เชื่อมโยงมังงะกับอุตสาหกรรมสร้างสรรค์อื่น เช่น อานิเมะ เกม ดนตรี และแฟชั่น เพื่อสร้างระบบนิเวศทางวัฒนธรรมร่วมสมัยของญี่ปุ่นให้ครบวงจร
• โครงการประกวดวาดมังงะระดับชาติและนานาชาติ เช่น International Manga Award รางวัลใหญ่โดยกระทรวงการต่างประเทศญี่ปุ่น กระตุ้นให้เยาวชนทั่วโลกร่วมประกวด สร้างโอกาสลัดเข้าวงการโดยตรง มีการแปลภาษาทั้งอังกฤษ ฝรั่งเศส จีน
• รัฐบาลญี่ปุ่นร่วมมือกับภาคเอกชนสนับสนุนแพลตฟอร์มออนไลน์ เช่น ‘Jump Rookie’ และ ‘LINE Manga’ เพื่อเปิดโอกาสให้นักวาดมังงะรุ่นใหม่ได้ส่งผลงานต้นฉบับ พร้อมได้รับการอบรมเทคนิคการวาดและเล่าเรื่อง ผู้เข้าร่วมที่ผลงานโดดเด่นมีโอกาสได้รับเลือกตีพิมพ์กับสำนักพิมพ์รายใหญ่ทันที

ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจากการขับเคลื่อน Soft Power ผ่านมังงะ

มูลค่าตลาดมังงะในต่างประเทศพุ่งสูงสุดเป็นประวัติการณ์ Japan Book Publishers Association รายงานยอดขายรวมของมังงะญี่ปุ่น ในปี 2024 อยู่ที่ประมาณ 704.3 พันล้านเยน สูงที่สุดเป็นประวัติการณ์ และยังมีรายงานจาก Grand View Research ถึงมูลค่าตลาดมังงะทั่วโลกปี 2024 อยู่ที่ประมาณ 15,622 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ และคาดการณ์ว่าตลาดนี้จะขยายตัวต่อเนื่องไปจนถึงปี 2030 โดยญี่ปุ่นยังครองสัดส่วนหลักของตลาดโลก ถึง 49.5% ของรายได้มังงะปี 2024

• เกิดสตาร์ทอัพด้านมังงะ เทคโนโลยี และแพลตฟอร์มดิจิทัลยุคใหม่ เช่น MangaPlaza Webtoon LINE Manga ดึงดูดนักวาดและผู้อ่านทั่วโลก
• เกิดคลื่นศิลปินนานาชาติ นักวาดและผู้สร้างสรรค์นานาชาติประสบความสำเร็จจากโครงการรัฐ สามารถคว้ารางวัลและเซ็นสัญญากับสำนักพิมพ์ญี่ปุ่น ส่งเสริมให้เกิด ‘ระบบนิเวศมังงะระดับโลก’ อย่างแท้จริง
• มังงะเป็นจุดเริ่มต้นให้คนทั่วโลกรักและสนใจเรียนรู้วัฒนธรรมญี่ปุ่น งานอีเวนต์ระดับโลกอย่าง Japan Expo (ฝรั่งเศส) Anime Expo (สหรัฐอเมริกา) และเทศกาลคอสเพลย์ต่างๆ มีผู้เข้าชมนับล้านต่อปี ส่งผลโดยตรงต่อการท่องเที่ยวและการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรม

เบื้องหลังสนุกๆ ของ ‘มังงะ’ ที่สะท้อนพลัง Soft Power

• ดวงตาโตในมังงะมาจาก ‘ดิสนีย์’ หลายคนอาจสงสัยว่าทำไมตัวละครมังงะส่วนใหญ่มักมีตากลมโต นี่เป็นผลมาจาก ‘เทะซึกะ โอซามุ’ บิดาแห่งมังงะสมัยใหม่ ผู้สร้าง ‘เจ้าหนูอะตอม’ (Astro Boy) ที่หลงใหลแอนิเมชันของ Walt Disney โดยเฉพาะ ‘แบมบี้’ (Bambi) เขาจึงนำลักษณะดวงตาที่ใหญ่แสดงอารมณ์ได้ดีมาใช้กับตัวละครมังงะจนกลายเป็นเอกลักษณ์สำคัญของการ์ตูนญี่ปุ่นทุกวันนี้
• มังงะต้อง ‘อ่านย้อน’ จากขวาไปซ้าย มังงะต้นฉบับภาษาญี่ปุ่นจะอ่านจากขวาไปซ้าย การตีพิมพ์ของต่างชาติช่วงแรกมักกลับด้านเป็นปกติให้อ่าน แต่ปัจจุบันหลายสำนักพิมพ์ต่างชาติเลือกคงรูปแบบเดิม เพื่อรักษาความดั้งเดิมและประสบการณ์ของต้นฉบับ
• ปี 1970 ‘กลุ่มผู้หญิงยุค 24’ พลิกวงการมังงะ แต่เดิมมังงะผู้หญิงเขียนโดยผู้ชายเกือบทั้งหมด จนปี 1970 กลุ่มนักเขียนหญิง ‘Year 24 Group’ เช่น โมโตะ ฮางิโอะ และริโยโกะ อิเคดะ เข้ามาเปลี่ยนโลก มังงะสำหรับผู้หญิง ด้วยเนื้อหาเข้มข้นและตัวเอกหญิงแกร่ง เปิดประเด็นใหม่ๆ ทั้งความรัก เพศสภาพ และจิตวิทยา
• ‘วันพีช’ มังงะขายดีที่สุดในโลก ผลงานของเออิจิโร่ โอดะ คือมังงะที่มียอดขายรวมสูงสุดตลอดกาลมากกว่า 516 ล้านเล่มทั่วโลก (ข้อมูลปี 2022) กลายเป็นสัญลักษณ์ของอิทธิพลมังงะญี่ปุ่นกับการสร้าง แรงบันดาลใจ ‘ตามความฝัน’ ให้แก่วัยรุ่นทั่วโลก
• มังงะสร้าง ‘วัฒนธรรมการพบปะ’ ญี่ปุ่นมี ‘มังงะคาเฟ่’ ทั่วประเทศ ผู้อ่านเข้ามานั่งอ่านการ์ตูนได้ ไม่จำกัดเวลา เป็นวัฒนธรรมร่วมสมัยที่ใช้สร้างคอมมูนิตี้คนรักการอ่าน

การสนับสนุนอย่างจริงจังของรัฐและเอกชน ทำให้ระบบนิเวศมังงะญี่ปุ่นยังสดใหม่และแข็งแกร่ง เปิดโอกาสใหม่ ทั้งด้าน Soft Power เศรษฐกิจ และการเชื่อมสัมพันธ์ในเวทีโลก

ข้อมูลอ้างอิง :

• blog.aquila.co.uk/manga-facts-for-kids/
• theamberpost.com/post/the-cultural-significance-of-manga-a-reflection-of-japanese-society
• www.cj-fund.co.jp/en/
• www.domestika.org/en/blog/5986-5-interesting-facts-about-manga
• www.factretriever.com/manga-facts
• www.grandviewresearch.com/industry-analysis/manga-market-report
• www.nippon.com/en/japan-data/h02328/