นโยบายเพื่อผู้พิการด้าน AI ในระดับนานาชาติ
AI ที่กำลังเปลี่ยนโลกเกี่ยวข้องกับทุกคน รวมถึงผู้พิการที่มีข้อจำกัดต่างจากคนทั่วไป ดังนั้นนอกจากกำหนดนโยบายในภาพรวมแล้ว การกำหนดที่ครอบคลุมและยุติธรรมกับผู้พิการยังควรเป็นหนึ่งในเป้าหมาย เพื่อลดความเหลื่อมล้ำ สร้างความเท่าเทียม
สหรัฐอเมริกากับนโยบายเพื่อผู้พิการด้าน AI
ความตื่นตัวด้านสิทธิผู้พิการในบริบท AI กำลังเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องทั่วโลก โดยเฉพาะในสหรัฐอเมริกาที่จัดอยู่ในระดับสูง ผ่านนโยบายและกฎหมาย เช่น พระราชบัญญัติคนพิการแห่งสหรัฐอเมริกา (ADA) ที่ปกป้องสิทธิผู้พิการในด้านการจ้างงาน สาธารณะ และการสื่อสาร รวมไปถึงดิจิทัล โดยมีกรณีตัวอย่างที่เกี่ยวข้อง เช่น การที่ American Civil Liberties Union และหน่วยงานอื่นๆ ได้ยื่นฟ้อง Intuit และ HireVue โดยกล่าวว่าซอฟต์แวร์ที่ใช้เทคโนโลยี AI ของทั้งสองบริษัทได้ขัดขวางการเลื่อนตำแหน่งอย่างไม่เป็นธรรมของพนักงานที่มีปัญหาด้านการได้ยิน โดยอ้างเหตุผลความพิการจากการเสนอผ่าน 35 Years after the Americans with Disabilities Act Became Law, Technology is Presenting New Challenges ทาง San Francisco Chronicle กรกฎาคม ค.ศ. 2025
ทั้งยังมี Section 508 บทแก้ไขของพระราชบัญญัติ Rehabilitation Act of 1973 ของสหรัฐอเมริกาที่กำหนดให้หน่วยงานของรัฐบาลกลางต้องจัดให้เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร (ICT) เช่น เว็บไซต์ ซอฟต์แวร์ เอกสารดิจิทัล วิดีโอ และอีกมากเป็นมิตรกับผู้พิการ ไม่ว่าจะเป็นด้านการมองเห็น ได้ยิน เคลื่อนไหว หรือเรียนรู้
นอกจากนี้ ธันวาคม ค.ศ. 2024 ยังมีกรณีคณะกรรมการโอกาสการจ้างงานที่เท่าเทียมแห่งสหรัฐอเมริกา (EEOC) เตือนว่าการใช้อุปกรณ์สวมใส่อัจฉริยะ (Wearable Devices) เพื่อติดตามข้อมูลสุขภาพของพนักงาน อาจละเมิดกฎหมายด้านการเลือกปฏิบัติ โดยการตีความว่าพนักงานสุขภาพดีหรือไม่จากอุปกรณ์ที่บันทึกข้อมูล อาจใช้เป็นเหตุผลในเลิกจ้างที่อาจกระทบสิทธิของผู้พิการและผู้ป่วยเรื้อรัง
สหภาพยุโรปกับแนวทางคุ้มครองผู้พิการในยุค AI
ในแง่มุมการเข้าถึง สหภาพยุโรปมี European Accessibility Act (EAA) ที่บังคับใช้ตั้งแต่ ค.ศ. 2019 และบังคับใช้เต็ม 28 มิถุนายน ค.ศ. 2025 กำหนดมาตรฐานการเข้าถึงดิจิทัลเพื่อให้ผู้พิการใช้สินค้าหรือบริการสำคัญ เช่น สมาร์ทโฟน แท็บเล็ต เว็บไซต์ แอป ข้อมูล ระบบขนส่ง และอื่นๆ มีเป้าหมายคือให้ผู้พิการและผู้สูงวัยเข้าถึงเทคโนโลยีได้เท่าเทียม นำไปสู่ราคาสินค้าและบริการที่ย่อมเยาลงทั้งยังมี Web Accessibility Directive กฎหมายที่เกิดขึ้นตั้งแต่ ค.ศ. 2016 ที่บังคับให้หน่วยงานภาครัฐทั่วสหภาพยุโรปต้องทำให้เว็บไซต์และแอปพลิเคชันมือถือเข้าถึงได้
ในแง่มุมการป้องกันความเสี่ยง สหภาพยุโรปมี EU AI Act ที่มีผลบังคับใช้ตั้งแต่ 1 สิงหาคม ค.ศ. 2024 โดยแบ่งตามระดับความเสี่ยงของ AI ตั้งแต่ระดับเล็กน้อยไปจนถึงระดับรุนแรง ทั้งยังมีแนวทางให้เพิ่มความโปร่งใสและความรับผิดชอบในการออกแบบระบบที่อาจส่งผลกระทบต่อผู้พิการ นอกจากนี้ สหภาพยุโรปยังได้อ้างอิงอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิคนพิการแห่งสหประชาชาติ (UNCRPD) และเน้นการมีส่วนร่วมของผู้พิการในกระบวนการพัฒนา AI
ความเคลื่อนไหวด้านผู้พิการและ AI ในเอเชีย
ในเอเชียยังคงขาดกลไกเฉพาะอย่างกฎหมายหรือแนวทางด้าน ‘AI และผู้พิการ’ โดยตรง แต่พบว่ามีความพยายามเพิ่มขึ้นเฉพาะในบางประเทศ รวมถึงประเทศจีนที่แม้จะยังไม่มีกฎหมาย AI ชัดเจน แต่ได้ออกข้อบังคับด้าน Generative AI ใน ค.ศ. 2023 และออกร่างข้อบังคับใหม่ใน ค.ศ. 2024 ตามรายงาน China Releases New Draft Regulations on Generative AI โดย China Briefing ซึ่งเนื้อหากล่าวถึงการป้องกันความเสี่ยงภาพรวม ไม่เน้นเฉพาะกลุ่ม ควบคู่การใช้ AI Ethics Code ที่เริ่มตั้งแต่ ค.ศ. 2021 เป็นแนวทางด้านจริยธรรมสำหรับ AI ตลอดวงจรชีวิตตั้งแต่วิจัย พัฒนา จัดหา และใช้งาน ในขณะที่ประเทศญี่ปุ่นและประเทศเกาหลีใต้กำลังอยู่ระหว่างพัฒนากฎหมาย AI
สำหรับประเทศไทยเรามีพระราชบัญญัติส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการเป็นกฎหมายหลักครอบคลุมสิทธิผู้พิการ รวมถึงแนวทางด้านดิจิทัล และสนับสนุนการเข้าถึงให้สิทธิผู้พิการในการรับเงินช่วยเหลือเพื่อใช้ซื้ออุปกรณ์ช่วยเหลือเพื่อลดอุปสรรค สอดคล้องกับพันธกรณีของไทยในฐานะภาคีสนธิสัญญา UNCRPD นอกจากนี้ ไทยเรายังมีร่างพระราชกฤษฎีกา AI และ ร่างAI Promotion Law ภายใต้ยุทธศาสตร์ AI ค.ศ. 2022-2030
ขณะเดียวกันสำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (ETDA) ได้นำหลักจริยธรรมขององค์การเพื่อความร่วมมือและการพัฒนาทางเศรษฐกิจ OECD AI Principles มาใช้เป็นแนวทางกำกับดูแลก่อนไทยมีกฎหมายใช้จริง นอกจากนี้ ในการประชุม UNESCO Global Forum on the Ethics of AI 2025 ที่จัดขึ้นที่กรุงเทพฯ ยังมีเนื้อหาในประเด็นการเข้าถึง การสร้าง AI ที่ไม่เลือกปฏิบัติ และการส่งเสริม AI เป็นเครื่องมือสร้างอำนาจให้ผู้พิการ
กล่าวได้ว่านานาชาติต่างมุ่งส่งเสริม AI ด้วยแนวทางด้านความเท่าเทียม ครอบคลุมผู้พิการ เน้นการเข้าถึง ไม่เลือกปฏิบัติ และโปร่งใส ทั้งยังมีเป้าหมายให้ผู้พิการมีส่วนร่วมในการออกแบบและกำกับดูแล
ข้อมูลอ้างอิง
- access-board.gov
- chinajusticeobserver.com
- china-briefing.com
- digital-strategy.ec.europa.eu
- etda.or.th
- levelaccess.com
- seads.adb.org
- sfchronicle.com
- tandfonline.com
- unesco.org
- unric.org
