ความสง่างามที่โลกลืมไม่ลง | การสื่อสารวัฒนธรรมผ่านฉลองพระองค์ของสมเด็จพระพันปีหลวง

ความสง่างามที่โลกลืมไม่ลง การสื่อสารวัฒนธรรมผ่านฉลองพระองค์ของสมเด็จพระพันปีหลวง

แฟชั่นคือภาษาที่ทรงพลังในการสื่อสารอัตลักษณ์และสถานะของชาติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงเป็น "องค์ผู้นำด้านสุนทรียภาพแห่งการแต่งกาย" ผู้ทรงใช้ฉลองพระองค์ทั้งแบบสากลและแบบไทยเป็นเครื่องมือในการทูตวัฒนธรรมอย่างชาญฉลาด ทำให้ประเทศไทยเป็นที่ประจักษ์บนเวทีโลก และทรงเป็นผู้พลิกฟื้นผ้าไทยให้กลับมามีชีวิตอีกครั้งอย่างยั่งยืน

อาภรณ์คือสะพานเชื่อมสองโลก

ฉลองพระองค์ของสมเด็จพระพันปีหลวงเป็นดั่งสะพานที่เชื่อมโยงความสง่างามของแฟชั่นตะวันตกเข้ากับความประณีตของหัตถศิลป์ไทยได้อย่างลงตัว พระอัจฉริยภาพนี้ไม่เพียงแต่สร้างความประทับใจส่วนพระองค์เท่านั้น แต่ยังสร้างภาพลักษณ์ความทันสมัยควบคู่ไปกับรากฐานทางวัฒนธรรมอันยาวนานของสยามประเทศ การศึกษาฉลองพระองค์จึงเป็นการเรียนรู้ประวัติศาสตร์การทูตและพัฒนาการทางศิลปะสิ่งทอของชาติ องค์ความรู้เหล่านี้ถูกรวบรวมและจัดแสดง ณ พิพิธภัณฑ์ผ้าในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ซึ่งทำหน้าที่เป็นคลังความรู้แห่งชาติ

ชุดสากล ความสง่างามตามมาตรฐานโลก และการสถาปนาพระเกียรติยศ

ในช่วงเริ่มต้นของการเสด็จพระราชดำเนินเยือนต่างประเทศครั้งสำคัญในทศวรรษ พระองค์ทรงเลือกใช้ฉลองพระองค์ชุดสากลจากห้องเสื้อชั้นนำของยุโรป โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ปิแอร์ บัลแมง (Pierre Balmain) ดีไซเนอร์ชาวฝรั่งเศส ซึ่งได้รับพระมหากรุณาธิคุณให้ถวายงานออกแบบฉลองพระองค์มาเป็นเวลานาน

ฉลองพระองค์ชุดสากลในยุคนี้ถูกออกแบบตามมาตรฐานแฟชั่นชั้นสูง (Haute Couture) ที่เน้นความคลาสสิกและรูปทรงที่เสริมพระบุคลิกภาพให้โดดเด่นทัดเทียมสตรีชั้นนำของโลก บัลแมงได้สร้างสรรค์ชุดราตรีที่สง่างาม มีโครงสร้างชัดเจน และสอดคล้องกับแฟชั่นที่ได้รับอิทธิพลจาก New Look ของคริสเตียน ดิออร์ ซึ่งเน้นเอวคอดและกระโปรงบาน

ความสง่างามและความสมบูรณ์แบบของฉลองพระองค์ชุดสากลเหล่านี้ ได้สร้างความประทับใจอย่างลึกซึ้งในระดับนานาชาติ ภาพลักษณ์ดังกล่าวได้ช่วยปูทางให้ชาวตะวันตกเปิดรับและสนใจประเทศไทยในฐานะประเทศที่มีความทันสมัย มีวัฒนธรรม และรสนิยมอันละเอียดอ่อน เป็นการสร้างความน่าเชื่อถือและความประทับใจในการทูตอย่างยอดเยี่ยม

ไทม์ไลน์แห่งสไตล์ พัฒนาการของฉลองพระองค์ใน 3 ทศวรรษ

พระอัจฉริยภาพการแต่งพระองค์ของสมเด็จพระพันปีหลวงมิได้หยุดนิ่ง แต่สะท้อนถึงการปรับเปลี่ยนบทบาทและพระราชปณิธานในการอนุรักษ์อย่างชัดเจนตลอดช่วงหลายทศวรรษ ซึ่งเป็นกระบวนการสร้างสรรค์แฟชั่นควบคู่กับการพัฒนาประเทศ:

• ยุค พ.ศ. 2493 – 2503 ยุคแห่งการเปิดตัวและสะกดสายตาชาวโลก เน้นการใช้ฉลองพระองค์ ชุดสากลที่ออกแบบโดยดีไซเนอร์ระดับโลก (Balmain) เป็นหลักในการเสด็จฯ เยือนต่างประเทศ เพื่อสร้างมาตรฐานความสง่างามให้ทัดเทียมสากล ในรูปแบบเน้นความคลาสสิกของยุคสมัยที่เรียกว่ายุคทองของห้องเสื้อชั้นสูง (Golden Age of Couture)
• ยุค พ.ศ. 2503 – 2513 การกำเนิดอัตลักษณ์และความเป็นสากล ทรงมีพระราชดำริให้ศึกษารูปแบบชุดไทยดั้งเดิมและนำมาปรับปรุงให้เป็นที่ยอมรับในระดับนานาชาติ ภายใต้การปรึกษาหารือกับผู้เชี่ยวชาญ นำไปสู่การประกาศใช้ ชุดไทยพระราชนิยม 8 แบบ ซึ่งเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญ ในช่วงนี้ทรงเริ่มส่งเสริมการใช้ ผ้าไหมมัดหมี่ ของภาคอีสานในการตัดเย็บฉลองพระองค์อย่างจริงจัง ทำให้ ผ้าพื้นถิ่นมีมูลค่าในระดับประเทศ
• ยุค พ.ศ. 2523 – ปัจจุบัน การสืบสานสู่รากฐานที่ยั่งยืน ทรงเน้นการใช้ผ้าทอมือและงานหัตถศิลป์ที่เกิดจากฝีมือของราษฎรใน โครงการส่งเสริมศิลปาชีพ อย่างเคร่งครัด อาทิ ผ้าไหมยกดอก ผ้าแพรวา งานปักแบบโบราณ และการปักลูกปัดอันประณีต สไตล์ในยุคนี้จึงโดดเด่นด้วยรายละเอียดของงานฝีมือที่สะท้อนความประณีตของช่างไทย ทำให้ฉลองพระองค์กลายเป็น “มรดกทางศิลปะ” ที่มีชีวิต

ชุดไทยพระราชนิยม เกียรติภูมิแห่งศิลปหัตถกรรมไทย

ชุดไทยพระราชนิยมไม่ได้เป็นเพียงการแต่งกายตามประเพณี แต่เป็นผลงานจากการออกแบบที่คำนึงถึงกาลเทศะและความเป็นสากล เพื่อใช้เป็นเครื่องแต่งกายประจำชาติในการทูต และยังถูกปรับปรุงให้มี ความเหมาะสมกับรูปร่างสตรีไทยยุคใหม่ โดยยังคงไว้ซึ่งความสง่างาม ชุดไทย ทั้ง 8 ประกอบด้วย ชุดไทยเรือนต้น ไทยจิตรลดา ไทยอมรินทร์ ไทยบรมพิมาน ไทยจักรี ไทยศิวาลัย ไทยดุสิต และไทยประยุกต์ แต่ละแบบ ถูกออกแบบให้เหมาะสมกับกาลเทศะ ตั้งแต่อย่างไม่เป็นทางการจนถึงพิธีการสูงสุด

หัวใจสำคัญที่ทำให้ชุดไทยพระราชนิยมทรงพลังคือการใช้ ผ้าไหมไทย โดยเฉพาะผ้าไหมมัดหมี่และผ้าไหม ยกดอกที่ได้จากราษฎรในโครงการศิลปาชีพ พระองค์ทรงใช้พระราชอำนาจและพระราชนิยมในการสวมใส่ฉลองพระองค์ที่ทำจากผ้าทอพื้นเมือง เป็นการยกระดับผลิตภัณฑ์ชุมชนให้กลายเป็นแฟชั่นชั้นสูง (Haute Couture) ที่ได้รับการยอมรับ

การปรากฏของฉลองพระองค์ผ้าไทยในนิตยสารแฟชั่นระดับโลก เช่น Vogue ฉบับอเมริกาในปี พ.ศ. 2505 ถือเป็นหมุดหมายสำคัญที่สร้างแรงสั่นสะเทือนในวงการแฟชั่นตะวันตกอย่างยิ่ง การที่นิตยสารแฟชั่นชั้นนำของโลกให้ความสนใจและเผยแพร่ภาพชุดไทยที่ตัดเย็บจากผ้าไหมไทยอย่างโออ่า ทำให้คนทั่วโลกได้เห็นว่า ผ้าไทย ไม่ใช่เพียงหัตถกรรมพื้นบ้าน แต่คือวัตถุดิบแฟชั่นชั้นสูงที่สามารถนำมาสร้างสรรค์ได้อย่างประณีตและสง่างามทัดเทียมชุดชั้นนำของยุโรป การเผยแพร่นี้เป็น การประชาสัมพันธ์ประเทศ และ ศิลปะสิ่งทอไทย ที่มีประสิทธิภาพสูงสุด เป็นการเปิดประตูเศรษฐกิจและวัฒนธรรมไทยสู่สากลอย่างแท้จริง

ดังนั้น ฉลองพระองค์ของสมเด็จพระพันปีหลวงจึงไม่ใช่แค่เรื่องของความงาม แต่คือบันทึกทางประวัติศาสตร์การทูต มรดกทางศิลปะ และแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ที่ส่งต่อความยั่งยืนจากรุ่นสู่รุ่น ผู้ที่สนใจศึกษาองค์ความรู้ด้านสิ่งทอและฉลองพระองค์จริง สามารถเข้าชมได้ที่ พิพิธภัณฑ์ผ้าในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ

อ้างอิง

- พิพิธภัณฑ์ผ้าในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ http://www.qsmtthailand.org/th/

- วุฒิสภาไทย (ข้อมูลเกี่ยวกับชุดไทยพระราชนิยม 8 แบบ) https://www.senate.go.th/view/386/News/จันทราVariety/346/TH-TH

- สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร (มรดกภูมิปัญญา) https://library.parliament.go.th/th/radioscript/rr2567-may1

- เอกสารกรมศิลปากร (พระราชดำรัสเสด็จฯ สหรัฐฯ และยุโรป) https://www.finearts.go.th/storage/contents/2022/02/file/IZngolVH5GQS1TG2AankSirj1wsVx30s0r6bf4HZ.pdf

- บทความ Vogue Thailand (สมเด็จพระพันปีหลวงในโว้กอเมริกา 1962) https://www.vogue.co.th/fashion/article/hm-queen-sirikit-the-queen-mother-in-vogue-us