สวนสมรมชุมชนในเมืองใหญ่ พื้นที่สีเขียวที่ผสมกันอย่างลงตัว

‘สมรม’ เป็นคำภาษาถิ่นใต้ หมายถึง หลายอย่างผสมรวมเข้าด้วยกัน เช่น แกงสมรม ที่ผสมผักและแกงนานาชนิดเข้าด้วยกันในหม้อใบเดียว แต่ภูมิปัญญาการสมรมนี้ไม่ได้หยุดแค่ในหม้อแกง หากเราตามรอยวัตถุดิบและพืชผักไป จะพบว่าแม้แต่ในสวนที่แทรกตัวอยู่ในเมืองท่ารถไฟอย่างหาดใหญ่ ก็เกิดการสมรมกันของต้นไม้ใหญ่ใจกลางเมืองและพืชผักนานาชนิดบนพื้นที่เดียวกัน

การมาถึงของทางรถไฟในเมืองหาดใหญ่ ทำให้เกิดชุมชนขนาดย่อมบนที่ดินของสถานีรถไฟด้วย และถึงแม้ในปัจจุบันบริเวณใกล้เคียงอย่างถนนนิพัทธ์อุทิศล้วนกลายเป็นสังคมเมืองที่เต็มไปด้วยอาคารพาณิชย์ สิ่งหนึ่งที่ยังคงขาดไม่ได้สำหรับชุมชนชาวใต้ที่เข้ามาอยู่ก็คือพื้นที่สีเขียว โดยเฉพาะพืชผักสวนครัวและผลไม้ที่ต้องมีกินตลอดปี เช่น ตำลึงที่เลื้อยตามกำแพงแทบทุกบ้าน พริก หม่อน ยอป่า มะม่วงหาวมะนาวโห่ และผักแนมยอดนิยมอย่างกระถิน  ส่วนไม้ผลยืนต้นก็มีให้เห็นอยู่ไม่แพ้กัน ทั้งน้อยหน่า มะม่วง มะพร้าว หมาก ตะไคร้ ทุเรียนเทศ ขนุน มังคุด มะยม บางบ้านถึงกับมีตะกร้อสอยวางพาดไว้ใกล้ๆ ต้น รอให้เจ้าของมาเก็บกินเองหรือแจกจ่ายเพื่อนบ้านเมื่อผลสุก

สวนในที่พักอาศัยบริเวณสถานีรถไฟแต่ละสวนมีความหลากหลายของพืชที่ปลูกแตกต่างกันออกไปในแต่ละครัวเรือนตามการใช้งาน นอกจากใช้กินแล้วก็มีต้นไม้ใหญ่มากมายที่ตั้งใจปลูกเพื่อให้เป็นร่มเงา เพื่อความสวยงาม หรือตามนโยบายของผู้บริหาร เช่น สนทะเล สักทอง หูกวาง หูกระจง มะฮอกกานี ไทรย้อย ไม้ยืนต้นที่มีดอกสวยงามเช่น จามจุรี กาหลง พญาสัตบรรณ บางชนิดนอกจากให้ร่มเงาแล้วยังส่งกลิ่นที่ไล่แมลงให้พ้นจากชายคาอีกด้วย

ไม้ยืนต้นเหล่านี้ส่วนใหญ่มักมีขนาดใหญ่มาก เพราะได้รับการดูแลต่อโดยเจ้าของบ้านรุ่นต่อรุ่น อย่างต้นแก้วบริเวณสถานีอนามัย (ที่ทำการแพทย์รถไฟหาดใหญ่) ที่มีอายุมากกว่า 30 ปี และเมื่อมองดูใต้ร่มเงาไม้ใหญ่เหล่านั้น นอกจากจะมีพืชต้นเล็กหรือวัชพืชขึ้นตามรายทาง ก็มีระบบนิเวศน์เล็กๆ เกิดขึ้น เช่น รังมด กลุ่มแมลง รังนก หรือกระรอกที่ไต่อยู่บนต้นไทรต้นใหญ่ ถึงแม้จะไม่ได้มีคนดูแลอย่างจริงจังแต่สามารถงอกงามด้วยตัวเอง เกิดเป็นวงจรการเกื้อกูลกันของสิ่งมีชีวิตภายในสวนสมรมแห่งนี้

ในส่วนบริเวณบ้านพักที่มีคนอาศัยอยู่ยังมีต้นไม้เล็กใหญ่หลายต้นที่เจ้าของนำมาปลูกและตั้งใจดูแล เพื่อตกแต่งบริเวณบ้านให้น่าอยู่ ทั้งไม้ดอก ไม้ประดับ ไม้ใช้สอย พืชผักสวนครัว ไม้ยืนต้น ทุกๆ พันธุ์พืชเหล่านี้มีวัตถุประสงค์การปลูกที่แตกต่างกันออกไป แต่ถูกนำมาปลูกรวมกันในที่ดินเดียว บนพื้นฐานของภูมิปัญญาการทำสวนสมรมแบบภาคใต้ที่ผู้คนสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตดอก ใบ ผล หรือความจรรโลงใจได้ในที่เดียว เกิดเป็นพื้นที่สีเขียวและต้นไม้ใหญ่ใจกลางเมืองที่เป็นเอกลักษณ์