ฤดูตกปลาแดง

ฤดูตกปลาแดง

เมื่อหมดฤดูน้ำหลาก หลังประเพณีลอยกระทงล่วงไปได้สัก 2 เดือน และน้ำในเจ้าพระยาหายขุ่นแดงเมื่อไร นั่นหมายถึงฤดูตกปลาแดงหรือปลาเนื้ออ่อนได้เริ่มต้นขึ้นอีกครั้ง คนรักการตกปลาทั้งมือสมัครเล่นและมืออาชีพต่างรู้ดี และจดจำช่วงเวลานี้ได้แม่น  ช่วงน้ำหลากท่วมสูง ปลาแดงมักหายไป แต่พอหมดน้ำหลาก จนระดับน้ำทรงตัว กระแสน้ำเริ่มไหลเอื่อย เราจึงได้เจอปลาแดงอีกครั้งหนึ่ง  ริมเขื่อนและท่าน้ำ ไม่เว้นแม้ตอหม้อสะพาน หากใครขับรถหรือนั่งเรือผ่านจะเห็นผู้คนมากหน้ามานั่งตกปลาแดงริมแม่น้ำกันคึกคัก บ้างมาตกปลากันแต่เช้า กว่าจะเก็บคันเบ็ดกลับบ้านก็มืดค่ำ หรือไม่ก็ตกปลาแดงโต้รุ่งกันไปเลย  

เหมือนอย่างคุณต้อม-วุฒิชัย แซ่ตัน หนุ่มโคราชที่หัวใจติดปีกอิสระ เขามีอาชีพรับจ้างทั่วไป และชื่นชอบการแต่งรถมอเตอร์ไซค์ โดยมีอาชีพเสริมเป็นพ่อค้าขายอะไหล่รถมอเตอร์ไซค์เก่าออนไลน์ แต่เมื่อถึงฤดูตกปลาแดง คุณต้อมยอมทิ้งงานทุกอย่าง ชายหนุ่มเป็นอีกคนหนึ่งที่หลงใหลการตกปลา เขามักจับจองบริเวณตอหม้อสะพานพระนั่งเกล้า เพื่อนั่งตกปลากับกลุ่มก๊วน

คุณต้อมเล่าว่าพอตะวันตกดิน ลูกปลาจะเริ่มรวมฝูงลอยใกล้ผิวน้ำ และปลาแดงซึ่งเป็นปลานักล่าจะขึ้นมาหากินลูกปลาตามผิวน้ำ สังเกตจากการไล่กัดฝูงปลาเล็ก เห็นพวกมันกระโดดหนี นั่นละ ได้เวลาปลาแดงออกมาไล่กินฝูงลูกปลาแป้น ปลาซิว ปลาแปบ ที่คนตกปลาถือเป็นจังหวะเหมาะ ให้ตีเหยื่อไปบริเวณที่ลูกปลาแตกกระจายแล้วกรอคันเบ็ดกลับ รับรองไม่ผิดหวัง

ช่วงกลางคืนปลาแดงจะหากินบริเวณผิวน้ำ ง่ายต่อการตีเหยื่อ ผิดกับกลางวันปลาลงลึก ตีเหยื่อไม่ค่อยได้ผล และเสียเหยื่อง่ายมาก นิสัยปลาแดงจะขึ้นกินเหยื่อเป็นชุดๆ และมีช่วงหยุดพัก ตามประสบการณ์ของเขา ปลาแดงกินเหยื่อไม่เป็นเวลา ขึ้นอยู่กับเวลาน้ำขึ้น-น้ำลง และกระแสน้ำว่าพัดแรงหรือพัดเอื่อย ถ้าพัดแรงปลาจะไม่ค่อยกินเหยื่อ น้ำนิ่งเกินก็ไม่กิน หรือน้ำทะเลหนุนก็หนีหายไปซะงั้น

ปลาแดงช่วงต้นฤดู ประมาณเดือนมกราคมถึงต้นกุมภาพันธ์ยังตัวเล็ก แต่ถึงขนาดเล็กเท่าไรก็ขายได้ราคา ตกกิโลกรัมละ 300-400  บาท เพราะจัดเป็นปลาหายาก และเป็นที่นิยมกิน โดยเฉพาะตามร้านอาหารที่มีเมนูปลา นำทำทั้งเอามาทอดกรอบหรือแกงฉู่ฉี่ ล้วนแล้วแต่เป็นเมนูอร่อยและได้รับความนิยม

ส่วนสาเหตุที่ปลาแดงจัดเป็นปลาหายากและมีราคาแพง ก็เนื่องจากความเสื่อมโทรมของสภาพแวดล้อมในแหล่งน้ำ ทําให้แหล่งวางไข่ และแหล่งเลี้ยงตัวอ่อนของปลาในธรรมชาติลดลง รวมถึงการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรปลาที่มากเกินไปด้วย 

ด้วยราคาปลาแดงในปัจจุบันที่ค่อนข้างสูง จึงคุ้มค่าเหนื่อย ค่าลงแรง ลงเหยื่อ จูงใจให้เขาและเพื่อนฝูงก๊วนตกปลายินดีใช้เวลาช่วงฤดูปลาแดงมาเยือน หมดไปกับการเฝ้าคันเบ็ด ตกปลาแดงเอามาขายตามร้านอาหารในละแวก

ปลาแดงจัดเป็นปลาน้ำจืดของไทยอยู่ในประเภทปลาเนื้ออ่อน (Siluridae) ซึ่งมีด้วยกันอยู่หลายตัว ทั้งปลาแดง ปลาน้ำเงิน ปลาชะโอน ปลาชะโอนหิน โดยส่วนมากจะเรียกปลาแดงว่าปลาเนื้ออ่อน ซึ่งเป็นการเรียกชื่อทับซ้อนกัน 

เท่าที่ทราบ ปลาแดงกับปลาน้ำเงินตอนเล็กๆ จะเหมือนกันจนแยกไม่ค่อยออก แต่พอโตขึ้นจะเห็นความแตกต่าง ปลาแดง ปลาน้ำเงิน ทั้ง 2 ชนิดนี้มีรูปร่างลักษณะคล้ายคลึงกัน คือลําตัวเรียวยาวและแบนข้าง ปากกว้าง ไม่มีเกล็ด 

ปลาน้ำเงิน ที่ได้ชื่อนี้เนื่องจากเมื่อถูกแสงสว่างลำตัวจะปรากฏประกายสีน้ำเงิน ขนาดความยาวประมาณ 15-80 เซนติเมตร พบใหญ่สุดถึง 1.5 เมตร ส่วนปลาแดงลําตัวสีเงินวาว อมแดงเรื่อ หรือมีสีเหลืองอ่อนเหลือบเขียวที่ด้านบนลำตัว โดยสีเหล่านี้จะแตกต่างกันไปในแต่ละแหล่งน้ำ และที่แตกต่างกับปลาน้ำเงินอย่างเห็นได้ชัดเจนคือ บริเวณครีบก้นจะมีเส้นแถบสีดํา 1 เส้น ขนาดปลาแดงที่พบเล็กกว่าปลาน้ำเงิน โดยมีความยาวประมาณ 30 เซนติเมตร และพบใหญ่สุด 80 เซนติเมตร

ส่วนภาคใต้ไม่มีปลาแดง มีแต่ปลาชะโอน บางคนก็เรียกปลาชะโอนว่าปลาเนื้ออ่อน ส่วนปลาเนื้ออ่อนเป็นภาษากลางของปลาตัวนี้ รูปร่างหน้าตาของปลาชะโอนต่างจากปลาแดงชัดเจนจากจุดดำทั้งสองด้านของลำตัว ขณะที่ปลาแดงไม่มีจุด และสีของชะโอนจะออกคล้ำๆ กว่า นอกนั้นจะคล้ายกัน

อย่างที่บอกคือปลาแดงจัดเป็นปลากินเนื้อที่หากินในระดับกลางน้ำถึงระดับผิวน้ำ มักอยู่รวมกันเป็นฝูง อาหารธรรมชาติได้แก่ปลาขนาดเล็ก กุ้ง และแมลงต่างๆ ในพื้นที่เขตภาคกลางพบในแม่น้ำเจ้าพระยา และแม่น้ำป่าสัก ภาคใต้พบในแม่นํ้าตาปี ส่วนทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือพบในแม่น้ำสายสําคัญหลายสาย เช่นแม่น้ำโขง แม่น้ำมูล แม่น้ำสงคราม และในอ่างเก็บน้ำเขื่อนอุบลรัตน์

หลักฐานหนึ่งที่ชี้ชัดว่าปลาแดงเป็นปลาพื้นถิ่นของไทยเรา ปรากฏในวรรณคดีกาพย์เห่เรือ ตอนเห่ชมปลา ของเจ้าฟ้ากุ้ง หรือเจ้าฟ้าธรรมมาธิเบศร์

น้ำเงินคือเงินยวง ขาวพรายช่วงสีสําอาง

ไม่เทียบเปรียบโฉมนาง งามเรืองเรื่อเนื้อสองสี

เนื้ออ่อนอ่อนแต่ชื่อ เนื้อน้องหรืออ่อนทั้งกาย

ใครต้องข้องจิตชาย ไม่วายนึกตรึกตรึงทรวง

แสดงให้เห็นว่าสมัยก่อนเราสามารถพบเห็นปลาแดงในแม่น้ำลำคลองโดยทั่วไปได้ง่าย แม้ปัจจุบันจะมีผู้เพาะเลี้ยงปลาแดงได้สำเร็จ โดยการรวบรวมพ่อแม่พันธุ์จากแหล่งน้ำธรรมชาติ เลี้ยงได้ทั้งในบ่อดินและกระชัง บ่อซีเมนต์ก็เลี้ยงได้แต่อาจเจริญเติบโตช้า จึงมักใช้อนุบาลลูกปลาก่อนปล่อยลงในกระชังแหล่งน้ำธรรมชาติเมื่อโตขึ้น 

ปลาแดงจะเจริญพันธุ์ช่วงเดือนพฤษภาคมถึงสิงหาคม ซึ่งถือเป็นฤดูผสมพันธุ์ และการเพาะปลาแดงให้เห็นผลจำเป็นต้องฉีดฮอร์โมนสังเคราะห์ในการกระตุ้น การอนุบาลลูกปลาต้องมีการกรองของเสียและเปลี่ยนถ่ายน้ำใหม่อยู่เป็นประจำ กับควรเป็นระบบน้ำหมุนเวียน อาหารที่ลูกปลากินคือไรแดง นอกจากนี้ยังมีรายละเอียดอื่นๆ อีกมาก จึงถือเป็นปลาที่เพาะเลี้ยงยากมาก

การตกปลาแดงตามแหล่งน้ำธรรมชาติจึงเป็นที่นิยมมากกว่าการเลี้ยงเพาะพันธุ์ขาย แต่ทั้งนี้คนตกก็ต้องรู้จักน้ำและกระแสน้ำ เช่น หัวน้ำขึ้น หัวน้ำลง ปลาจะรวมฝูง ช่วงน้ำไหลแรงจะไม่พบปลา ถ้าน้ำไหลเอื่อยๆ ฝูงปลาจะอยู่กลางแม่น้ำ เป็นต้น

เหยื่อที่ใช้ตกปลาแดง นิยมทั้งเหยื่อปลอม และเหยื่อเป็น เหยื่อปลอมก็เช่น สปูน (เป็นแผ่นเหล็ก) และกระดี่ (เป็นเหล็กรูปปลา) ส่วนเหยื่อเป็น คือแมลงสาปอ่อนลอกคราบ (จากสีแดงเป็นสีขาว) แมลงแกลบ สนนราคาไม่ถูก มีจำหน่ายในเน็ตและร้านขายเหยื่อตกปลา (เป็นบางร้าน) สนนราคาค่อนข้างแพง ตก 50 ตัว 120 บาท หรือตัวละ 2-3 บาท แมลงสาบขาวจะนิ่ม มีกลิ่นสาบในตัว นั่นเป็นเหตุผลที่ทำให้ปลาแดงชอบ เปรียบเป็นอาหารจีนก็ประมาณซุปหูฉลาม กับกุ้งฝอยก็จัดเป็นอาหารรองที่นิยมใช้ตกปลาแดงได้เช่นกัน

เบ็ดสำหรับปลาแดงต้องคมเฉียบ หน้ากว้าง เกสรเบ็ดไม่ต้องงุ้ม ไม่ต้องแข็ง ตัวบางๆ จะทำให้กัดติดง่าย แผลไม่ใหญ่ โอกาสหลุดยาก

กลางคืนปลาแดงในแม่น้ำจะหากินลูกปลาแป้นและปลาเล็กๆ ไม่ลึก ตั้งแต่ผิวน้ำลงไปไม่เกิน 1 เมตร จะได้ผลดีที่สุด หากปล่อยลึกก็อาจมีตัวกัด แต่มีโอกาสติดตอได้ง่าย แนวลากเหยื่อที่ได้ผลคือตีออกกลางน้ำหน้าตรง เพราะตามธรรมชาติปลาแดงจะเข้าแถวเรียงหน้ากระดานหันหน้าสวนน้ำ รอกินลูกปลาที่ผ่านหน้า ปลาแดงจะไม่เข้าริมฝั่ง แต่จะว่ายอยู่ตามร่องน้ำ

แนวตีเหยื่อควรเลือกตีบริเวณที่มีแสงไฟ ตัดกับเงามืด จะได้ผลดี เพราะเป็นแนวที่ลูกปลาแป้นจะขึ้นมาตอมแสงไฟตามริมเงาสะพาน ได้ผลกว่าตีไปในที่มืด หรือที่ที่ไม่มีแสงสว่างเลย

กรณีใช้กระดี่ (เหยื่อปลอม) ควรเซ็ตเบรคตึงๆ แต่ไม่ต้องวัด (กระตุก) ปลาแดงเพดานปากแข็ง เซ็ตเบรคตึงๆ พอกัดแล้วจะอยู่เลย กรณีใช้สปูนซึ่งมีน้ำหนักมากกว่ากระดี่ ให้เซ็ตเบรคหวานๆ ปลาแดงจะโฉบไม่เข้าปากเพราะแอ็คชั่นสปูนจะกวัดแกว่งทำให้ติดนอกปาก และจะหลุดง่าย ค่อยๆ จูงปลาแบบนิ่มนวลถึงจะได้ตัว 

พอโฉบติด ปลาแดงจะสู้เบ็ดแบบสะบัดหัวถี่ๆ และกดลงลึก กระชากเป็นช่วงสั้นๆ แต่หมดแรงยาก ควรเล่นให้หมดแล้วยกเลยก็ได้ แต่ต้องใจเย็นๆ

ส่วนเหยื่อเป็น เช่น แมลงสาปอ่อน หรือกุ้งขาว ถ้าปลาแดงโฉบเหยื่อให้วัดเลย จะติดเบ็ดอย่างแน่นอน สังเกตปลายคันเบ็ด ปลาแดงจะดึงเหยื่อลงเบาๆ แล้วปล่อย ให้นักตกปลาวัดได้เลย ซึ่งตกง่ายและได้ตัวมากกว่าเหยื่อปลอม

ปลาแดงเป็นปลาที่ดุร้าย กัดเหยื่อไม่ยากหากมีตัว ตกแล้วสนุกไม่แพ้ปลาล่าเหยื่อชนิดอื่น คุณต้อมยืนยัน--ก่อนปีนบันไดไม้ไต่ลงตอหม้อสะพาน ได้เวลาสะบัดคันเบ็ด รอเวลาปลาแดงกินเหยื่อ…ราตรีนี้สำหรับเขากับปลาแดงยังอีกยาวไกล

ข้อมูล: 

• www.siamfishing.com
• www.fisheries.go.th