AI กับวัฒนธรรมอาหารท้องถิ่น
AI แทนที่และเปลี่ยนแปลงทุกสิ่ง รวมถึงวัฒนธรรมอาหารท้องถิ่นที่ฝังรากลึกในแต่ละภูมิภาคของโลกจริงหรือไม่ เมื่อเริ่มเข้ามามีบทบาทในโลกอาหาร AI จะช่วยอนุรักษ์หรือทำให้วัฒนธรรมอาหารที่หลากหลายเปลี่ยนไปอย่างไร มาหาคำตอบพร้อมกัน
ชวนสำรวจ AI ที่มีบทบาทกับวัฒนธรรมอาหารท้องถิ่น
หากสำรวจ AI ที่มีบทบาทกับวัฒนธรรมอาหารท้องถิ่นในเชิงบวก AI ได้สนับสนุนในหลากหลายแง่มุม ได้แก่ การบันทึก การอนุรักษ์ การเผยแพร่ การวิเคราะห์ การเล่าเรื่องเพิ่มมูลค่าให้กับจานอาหารที่มีเรื่องราวและเอกลักษณ์ไปจนถึงการปรุงอาหาร
AI ช่วย ‘บันทึก’ ข้อมูลอาหารท้องถิ่นสูตรต้นตำรับ
AI ช่วยบันทึกสูตรอาหารที่ได้รับการส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่นได้ ตั้งแต่ข้อมูลเสียงที่ไม่มีการจดเป็นลายลักษณ์อักษร โดย AI ด้านเสียง (Speech Recognition) จะทำหน้าที่แปลงเสียงพูดจากผู้สูงอายุหรือแม่ครัวท้องถิ่นให้เป็นข้อความ NLP (Natural Language Processing) หรือแปลงภาษาพูดให้อยู่ในรูปแบบสูตรอาหารที่เข้าใจง่ายสำหรับการถ่ายทอด เช่นเดียวกับโครงการ Recipes of Change โดย UNDP ที่เก็บสูตรอาหารพื้นบ้านจากผู้หญิงในชุมชนที่ได้รับผลกระทบจากโลกร้อน โดยมีการใช้ AI แปลงข้อมูลเสียงสัมภาษณ์บทสนทนา
AI ช่วย ‘รักษา’ พันธุ์พืชที่ใช้ในการผลิตอาหารท้องถิ่น
นอกจากบันทึกสูตรอาหารท้องถิ่น เกษตรกรในชุมชนยังนำ AI มาใช้ในการรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศได้ เช่นเดียวกับโครงการ Saagu Baagu ที่มี Digital Green เป็นหน่วยงานผู้รับผิดชอบหลักร่วมกับอีก 3 สตาร์ทอัพด้านการเกษตร ได้รับการสนับสนุนจาก Bill & Melinda Gates Foundation ภายใต้ความร่วมมือกับ World Economic Forum และรัฐบาลรัฐเตลังคานาของประเทศอินเดีย ได้ใช้ AI และ Chatbot ที่พูดได้หลายภาษาเพื่อให้คำแนะนำที่ช่วยเพิ่มผลผลิตให้กับเกษตรกรผู้ปลูกพริก 7,000 ราย
AI ช่วย ‘เผยแพร่และแนะนำ’ วัฒนธรรมอาหารท้องถิ่น โครงการแนวคิดจาก Sustainability Directory ที่มีชื่อว่า Ascend Scenario ได้เสนอมุมคิดว่า AI สามารถออกแบบเพื่อแนะนำอาหารท้องถิ่นที่กำลังจะสูญหาย หรือไม่เป็นที่นิยมให้กลับมาได้รับความสนใจได้ ซึ่งเป็นไปในทิศทางเดียวกันกับ Chabot O Thuc แชตบอตที่ร่วมเดินทางและแนะนำนักท่องเที่ยวเกี่ยวกับประสบการณ์การท่องเที่ยวเชิงอาหารในเว้ เมืองมรดกโลกของประเทศเวียดนาม ช่วยตอบคำถามเกี่ยวกับอาหาร วัฒนธรรม และการท่องเที่ยวในเว้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย โดยให้บริการทั้งภาษาอังกฤษและภาษาเวียดนาม
AI ช่วย ‘วิเคราะห์’ สูตรและที่มาอาหารท้องถิ่น
การใช้ AI ช่วยวิเคราะห์แบ่งเป็นได้หลากหลายวัตถุประสงค์ เช่น การวิเคราะห์ภาพอาหารเพื่อถอดกลายเป็นสูตร สำหรับผู้สนใจที่จะปรุงอาหารท้องถิ่นจานนั้นๆ หรือเพื่อจำแนกแหล่งที่มาของอาหารในการเรียนรู้เกี่ยวกับอาหารในแต่ละท้องถิ่น หนึ่งในตัวอย่างคือ Pic2Recipe ระบบ AI โดย MIT ที่สามารถวิเคราะห์ภาพถ่ายอาหารจานหลักและแนะนำสูตรอาหารที่คล้ายคลึงกันได้จากฐานข้อมูลกว่า 1 ล้านสูตร ซึ่งถึงแม้จะไม่แม่นยำ 100 เปอร์เซ็นต์ในการพัฒนาช่วงแรกแต่สามารถช่วยเชื่อมโยงภาพอาหารท้องถิ่นเข้ากับสูตรที่เหมาะสม
AI ช่วย ‘เล่าเรื่อง’ อาหารท้องถิ่นเพื่อเพิ่มมูลค่า
AI ยังทำหน้าที่ได้อย่างดีในแง่มุมการเพิ่มมูลค่าให้อาหารท้องถิ่น โดยมีตัวอย่างในประเทศไทย อย่างโครงการอบรม ‘Storytelling for Local Heritage’ โดยองค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงรายร่วมกับมหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ภายใต้โครงการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์และวัฒนธรรม (สิงหาคม พ.ศ. 2568) ผ่านเครื่องมือ Co+De Lab และ AI เพื่อพัฒนาเยาวชนเชียงรายให้เป็นนักเล่าเรื่องสร้างสรรค์ ประทับใจผู้ฟังและถ่ายทอดได้ทรงพลังยิ่งขึ้น ทำให้เรื่องเล่าอาหารท้องถิ่นมีชีวิตและภาพลักษณ์เข้าถึงง่าย เพิ่มพลังการสื่อสาร
AI ช่วย ‘ปรุง’ อาหารท้องถิ่น
ในประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน หุ่นยนต์ AI ยังสามารถปรุงอาหารท้องถิ่นอย่างขยันขันแข็ง ตามรายงานจากมหาวิทยาลัยฮั่วเฉียว จากการคิดค้นระบบหุ่นยนต์ที่สามารถปรุงอาหารท้องถิ่นอย่างเมนูปลารวมตุ๋นสไตล์จีน (Braised Mixed Fish) แบบกว่านโจวได้แม่นยำ โดยจับองค์ประกอบ เทคนิค และรสชาติ และส่งต่อข้อมูลผ่านโค้ดหุ่นยนต์ ใช้อุปกรณ์แขนกลควบคุมการปรุงแทนเชฟ เช่น เทน้ำมัน ผัดกระเทียม และเคี่ยวซอส ในระยะเวลาเพียง 4 นาที นอกจากนี้ ยังมีกว่า 50 สูตรอาหารท้องถิ่นที่ถูกบันทึกและเข้ารหัสในแพลตฟอร์ม
ในอีกมุมเรายังคงต้องตระหนักถึง AI ที่อาจทำให้วัฒนธรรมอาหารท้องถิ่นสูญเสียความเป็นเอกลักษณ์ เช่น การบันทึกสูตรที่เน้นความสะดวกหรือเชิงพาณิชย์มากเกินไปจนทำให้สูตรดั้งเดิมถูกปรับเปลี่ยนจนผิดเพี้ยน หรือการใช้หุ่นยนต์แทนแรงงานคนจนกระทบต่อชุมชนและภูมิปัญญาท้องถิ่น อีกทั้งยังอาจก่อให้เกิดการผูกขาดข้อมูลอาหารโดยองค์กรขนาดใหญ่ที่พร้อมในการลงทุน ดังนั้นนอกจากมุ่งใช้เพื่ออนุรักษ์ เสริมสร้างคุณค่า และสนับสนุนชุมชน การใช้ AI อย่างรู้เท่าทันจึงเป็นหนึ่งทักษะที่สำคัญที่สุด เพื่อให้ AI เป็นเครื่องมือสร้างสรรค์ในการสืบสานวัฒนธรรมอาหารที่มีทั้งคุณค่าและมูลค่าให้คงอยู่ต่อไป แม้เทคโนโลยี AI จะเข้ามาเปลี่ยนแปลง
ข้อมูลอ้างอิง :
- forbes.com
- ft.com
- news.mit.edu
- quanzhougastronomy.com
- recipesforchange.org
- thehindubusinessline.com
- vietnam.vn
