เครื่องหนังดีที่ ‘เจริญรัถ’ ย่านแห่งงานฝีมือและความสร้างสรรค์

ความหลากหลายของหนังและอุปกรณ์สำหรับการทำเครื่องหนัง

ดูหนังที่ไหนก็ไม่จุใจเท่าที่เจริญรัถ เพราะมาที่นี่ที่เดียว รับรองว่าได้เจอหนังครบทุกรูปแบบ หนังฟอกฝาด หนังวัว หนังม้า หนังแกะ หนังลูกแพะ หนังนูบัค หนังผิวหมูซับใน หนังจระเข้ หนังงู หนังปลากระเบน หนังแฟชั่น หนังเทียม ฯลฯ นอกจากนี้ยังมีอุปกรณ์สำหรับการทำเครื่องหนัง อุปกรณ์สำหรับสร้างสรรค์งานประดิษฐ์แทบทุกชนิดให้เลือกสรร ส้นรองเท้าสำเร็จรูป หุ่นขึ้นรูปรองเท้า แผ่นพีวีซี ผ้าสำหรับทำกระเป๋าและรองเท้า หมุดโลหะ กระดุม โลหะสำหรับการตกแต่งรองเท้า ชิ้นส่วนสายกระเป๋า

การกระจายตัวของโรงงานผลิตไปยังพื้นที่รอบนอก

ผู้ประกอบการจะมีโรงงานผลิตอยู่ในพื้นที่โซนนอกเมือง อย่างย่านบางแค รวมถึงจังหวัดพระนครศรีอยุธยา และจังหวัดสมุทรปราการ แล้วจึงนำสินค้ามาวางขายที่เจริญรัถเพื่อให้ลูกค้านำไปผลิตเป็นชิ้นงานต่อไป เรียกได้อย่างเต็มปากว่า นี่คือย่านของนักสร้างสรรค์ คนที่รักในการลงมือทำงานประดิษฐ์อย่างแท้จริง

เศรษฐกิจชุมชนและเศรษฐกิจหมุนเวียนในอุตสาหกรรมเครื่องหนัง

ในเชิงเศรษฐกิจชุมชน ย่านเจริญรัถถือเป็นศูนย์กลางการค้าหนังและอุปกรณ์เครื่องหนังที่สำคัญของประเทศไทย สร้างงานให้กับแรงงานจำนวนมากในภาคการผลิตและการค้าส่ง ผู้ประกอบการในย่านนี้มีทั้งโรงงานผลิตหนังดิบ โรงฟอกหนัง ร้านจำหน่ายหนัง รวมถึงร้านผลิตและซ่อมแซมเครื่องหนังที่รองรับลูกค้าทั้งรายย่อยและผู้ผลิตรายใหญ่ ธุรกิจเหล่านี้มีบทบาทสำคัญในเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) โดยมีการนำเศษหนังที่เหลือจากการผลิตกลับมาใช้ประโยชน์ ลดของเสีย และเพิ่มมูลค่าให้กับวัตถุดิบ

จากเส้นทางรถไฟสู่แหล่งค้าขายเครื่องหนัง

ถนนเจริญรัถ เชื่อมระหว่างถนนเจริญนครที่ท่าน้ำคลองสาน กับถนนพระเจ้าตากสินที่วงเวียนใหญ่ เดิมเป็นส่วนหนึ่งของเส้นทางรถไฟเก่าสายท่าจีน เดินรถระหว่างสถานีคลองสาน ถึงสถานีมหาชัย หลังจากยกเลิกการใช้งานในปี พ.ศ. 2502 ตัดเส้นทางสิ้นสุดแค่สถานีวงเวียนใหญ่ ได้มีการปรับเปลี่ยนบริเวณพื้นที่ถนนเจริญรัถเป็นอาคารพาณิชย์ เติบโตควบคู่ไปกับย่านการค้าวงเวียนใหญ่ หนังสือ สมโภชน์ 100 ปีเขตคลองสาน

บทบาทของชาวจีนแคะในการพัฒนาอุตสาหกรรมเครื่องหนัง

สำนักงานเขตคลองสาน สันนิษฐานว่า ชาวจีนแคะเป็นกลุ่มแรกๆ ที่มาทำธุรกิจเครื่องหนังในย่านนี้ สอดคล้องกับคำให้สัมภาษณ์ของอาจารย์กมล ทัศนาญชลี ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (จิตรกรรมและสื่อผสม) ซึ่งเติบโตในย่านนี้ เล่าว่า พ่อค้าชาวจีนย้ายมาจากย่านวังบูรพาเพื่อมาประกอบอาชีพในย่านนี้ คาดว่าน่าจะเริ่มเข้ามาในช่วงทศวรรษ 2520-2530 ส่วนงานวิจัยแนวทางการพัฒนาเศรษฐกิจสร้างสรรค์เพื่อความเท่าเทียมกันของคนในสังคมเมืองกรุงเทพฯ ของวิจิตรบุษบา มารมย์ ให้ข้อมูลว่า เดิมศูนย์กลางการค้าขายเครื่องหนังในกรุงเทพฯ อยู่บริเวณย่านเสือป่าและคลองเตย เป็นหลัก เมื่อเมืองขยายตัวเพิ่มมากขึ้น จึงมีการขยับพื้นที่การค้าข้ามมายังฝั่งธนบุรี บริเวณซอยสารภี และขยายมาถึงถนนเจริญรัถในที่สุด

ร้านวัฒนพรพาณิชย์: ตัวอย่างความเติบโตของธุรกิจเครื่องหนัง

ร้านวัฒนพรพาณิชย์ ได้ถูกบอกเล่าเรื่องราวประวัติความเป็นมาไว้กับวารสาร Unseen Shopping Districts 2017 ของกรมส่งเสริมอุตสาหกรรมว่า ธุรกิจโรงงานผลิตกระเป๋าหนังของครอบครัว เริ่มต้นในปี พ.ศ. 2521 ซึ่งเป็นยุคที่ธุรกิจเครื่องหนังเฟื่องฟูและเติบโตอย่างมาก จากโรงงานก็เริ่มขยายเปิดหน้าร้านแสดงผลิตภัณฑ์เครื่องหนัง และนำผืนหนังในสต็อกที่ยังไม่ได้แปรรูปมาจำหน่าย ซึ่งได้รับความนิยมอย่างรวดเร็วจากธุรกิจขนาดกลางและขนาดเล็กที่มาซื้อไปผลิตเครื่องหนังต่อ จนกลายมาเป็นร้านวัฒนพรพาณิชย์ ซึ่งมีหนังสัตว์ หนังเทียมคุณภาพดีจากทั้งในประเทศและต่างประเทศ

MHA Leather Work School: ศูนย์กลางการเรียนรู้และการพัฒนาอุตสาหกรรมเครื่องหนัง

หนึ่งในผู้บุกเบิกสำคัญที่ทำให้ย่านเจริญรัถเป็นที่รู้จักในวงกว้างมากขึ้นกว่าในวงการผู้ประกอบการเครื่องหนัง คือ MHA Leather Work School โรงเรียนสอนงานหนัง มหาอาร์ต ซึ่งเปิดให้บริการมาตั้งแต่ พ.ศ.2557 เราพัฒนาหลักสูตรให้ครอบคลุมในทุกระดับความรู้ เริ่มตั้งแต่คอร์สปรับพื้นฐาน ที่ไม่ว่าเป็นใครก็สามารถเรียนได้ โดยไม่จำเป็นต้องมีประสบการณ์มาก่อน ไปจนถึงเทคนิคขั้นสูง เช่น การทำกระเป๋าหนังพรีเมียม งานหนังชิ้นเล็กเพิ่มมูลค่าให้เครื่องหนัง นักเรียนที่เข้ามาเรียนรู้วิธีการทำเครื่องหนังที่นี่ออกไปสร้างธุรกิจของตัวเองแล้วมากกว่า 100 ธุรกิจ

คุณบุญชัย บุญนพพรกุล ผู้ก่อตั้งเคยให้สัมภาษณ์ไว้กับ Trawell Thailand ว่า ด้วยความที่ตนเองเกิดและเติบโตในย่านวงเวียนใหญ่ มองเห็นความเปลี่ยนแปลงในย่านนี้มาโดยตลอด มีผู้คนใหม่ๆ เข้ามาเปิดร้านทำธุรกิจ มีคอนโดมิเนียมเกิดขึ้นหลายแห่ง จึงคิดสร้างพื้นที่ที่จะเชื่อมโยงชุมชนกับคนกลุ่มใหม่ๆ ให้ต่างฝ่ายต่างรู้จักกันมากขึ้น เมื่อหันไปมองต้นทุนที่ตัวเองมีโรงงานทำเครื่องหนังของครอบครัวอยู่แล้ว จึงนำกระบวนการทำเครื่องหนังมาเป็นตัวกลางที่เชื่อมคนหน้าใหม่เข้ากับชุมชนแห่งนี้ ก่อนที่จะลงมือทำเครื่องหนังสักชิ้น นักเรียนจะต้องรู้วิธีเลือกหนัง เลือกอุปกรณ์ทำหนังจากตัวจริงในย่านเจริญรัถก่อน เป็นการสร้างความคุ้นเคย และสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้ประกอบการคนอื่นๆ ในย่านไปด้วยในคราวเดียวกัน

เจริญรัถกับการเป็นย่านนวัตกรรมคลองสาน

ปัจจุบันเจริญรัถเป็นส่วนหนึ่งของย่านนวัตกรรมคลองสาน ซึ่งได้รับการประกาศจากสำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ ให้เป็นพื้นที่สำหรับพัฒนาองค์ความรู้ ด้วยวิทยาการและความคิดสร้างสรรค์ เสริมสร้างเอกลักษณ์เชิงบวกของพื้นที่ ผ่านการมีส่วนร่วมของชุมชน หน่วยงานในพื้นที่ และภาคีใหม่ (Community-Based Innovation) โดยมีมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรีเป็นตัวกลาง เป็นอีกหนึ่งหมุดหมายที่หน่วยงานภาครัฐสนับสนุนผู้ประกอบการรายย่อยได้อย่างจริงจัง

อนาคตของย่านเจริญรัถในยุคเศรษฐกิจสร้างสรรค์
แต่ละย่านมีเรื่องราวที่มาที่ไปเป็นของตัวเอง เส้นทางรถไฟเดิมหายไป ย่านค้าหนังขึ้นมา ผู้คนมากหน้าหลายตาเข้ามาริเริ่มทำธุรกิจ ทดลองปรับเปลี่ยนตัวเองไปตามยุคสมัย มีคนรุ่นใหม่เข้ามาเติมความคิดสร้างสรรค์ให้เกิดความเป็นไปได้อีกมากมาย อนาคตข้างหน้าของเจริญรัถจะเป็นอย่างไรจึงน่าจับตามองอย่างยิ่ง