“สัตยาพาลี” โขนพระราชทานฉากสุดท้ายในพระบรมราชินีนาถแห่งภัทรสมัย

“ไม่มีใครดู แม่จะดูเอง”

พระราชดำรัสในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงตอบกลับหลังสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี กราบบังคมทูลเรื่องความซบเซาของการชมการแสดงโขน เมื่อปี พ.ศ. 2546

        พระราชดำรัสข้างต้น มิใช่เพียงพระราชดำรัสตรัสตอบแต่เป็นเสมือนลมหลายใจสำคัญที่ช่วยต่อยอดวงการ “โขน” ในรุ่งเรื่องเฟื่องฟูขึ้นอีกครั้ง ด้วยสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้มีพระราชเสาวนีย์ให้รื้อฟื้นและสนับสนุนวงการโขนจนก่อเกิดเป็น “โขนพระราชทาน” ที่เป็นหลักชัยสำคัญของวงการโขนในปัจจุบัน

        สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงมีพระราชเสาวนีย์ที่จะฟื้นฟูการแสดงโขน อันสืบเนื่องจากสภาวะซบเซาตามกระแสโลกาภิวัฒน์ที่ส่งผลให้ความนิยมในการรับชมการแสดงโขนลดลง โดยทรงจัดการแสดงโขนเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จปรมิทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ครบรอบ 80 พรรษา และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ครบรอบ 75 พรรษา ในปี พ.ศ. 2550 (พระปรมาภิไธยและพระนามาภิไธยในขณะนั้น) โดยจัดการแสดงโขน ชุดศึกอินทรชิต ตอนพรหมาศ ต่อมามีกระแสเรียกร้องจากผู้ชมอย่างต่อเนื่อง สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง จึงโปรดเกล้าฯ ให้มีการจัดแสดงโขนในนาม “โขนพระราชทาน” หรือโขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในชุดต่าง ๆ ต่อเนื่องตลอดทุกปี นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2552 กระทั่งถึงปัจจุบัน

                ปี พ.ศ. 2552 ชุดศึกอินทรชิต ตอนพรหมาศ

                ปี พ.ศ. 2553 ตอนนางลอย

                ปี พ.ศ. 2554 ตอนศึกมัยราพณ์

                ปี พ.ศ. 2555 ตอนจองถนน

                ปี พ.ศ. 2556 ชุดศึกกุมภกรรณ์ ตอนโมกขศักดิ์

                ปี พ.ศ. 2557 ชุดศึกอินทรชิต ตอนนาคบาศ

                ปี พ.ศ. 2558 ชุดศึกอินทรชิต ตอนพรหมาศ

                ปี พ.ศ. 2559 – 2560 ตอนพิเภกสวามิภักดิ์ ยกเลิกแสดงเนื่องจากการเสด็จสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และในปี พ.ศ. 2560 จัดการแสดงเนื่องในงานถวายพระเพลิงพระบรมศพ ในตอนรามาวตารสีดาหายถวายพลพิเภกสวามิภักดิ์

                ปี พ.ศ. 2561 ตอนพิเภกสวามิภักดิ์ วาระพิเศษฉลองครบรอบ 1 ทศวรรษโขนพระราชทาน

                ปี พ.ศ. 2562 ตอนสืบมรรคา

                ปี พ.ศ. 2563 – 2564 งดการแสดงเนื่องจากสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคโควิด-19

                ปี พ.ศ. 2565 ตอนสะกดทัพ

                ปี พ.ศ. 2566 ตอนกุมภกรรณทดน้ำ

                ปี พ.ศ. 2567 ตอนพระจักราวตาร

        ในปี พ.ศ. 2568 มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้จัดการแสดงโขนพระราชทาน ตอน “สัตยาพาลี” ระหว่างวันที่ 6 พฤศจิกายน – 8 ธันวาคม 2568 โดยมีรองศาสตราจารย์ ดร.ศุภชัย จันทร์สุวรรณ์ ศิลปินแห่งชาติ เป็นผู้กำกับการเเสดง มีการจัดแสดงจำนวน 10 ฉาก เป็นเรื่องราวของพญาพาลีวานรผู้เป็นกษัตริย์แห่งเมืองขีดขิน ซึ่งเสียคำสัตย์เพราะความหลงผิด แต่ภายหลังระลึกได้จึงสำนึกและยอมรับโทษ ชี้ให้เห็นคุณของความกตัญญูและโทษของการไม่รักษาสัตย์ และกล่าวถึงหน้าที่ของแต่ละบุคคลที่ต้องตั้งใจปฏิบัติงานด้วยความจงรักภักดีต่อแผ่นดินและผู้มีพระคุณ การต่อสู้ของทศกัณฐ์และพระราม ย้ำให้มั่นใจว่าผู้มีจิตใจชั่วร้ายแม้จะมีอิทธิฤทธิ์มากมายปานใด ก็ไม่สามารถดำรงตนไปได้นาน ฝ่ายผู้ยึดมั่นในธรรมะ แม้จะเผชิญอุปสรรคใด ๆ ก็จะชนะฝ่ายอธรรมเสมอ

                ทั้งนี้ อย่างที่ทราบกันโดยทั่วกัน ในวันที่ 24 ตุลาคม 2568 สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สวรรคต ยังความโศกเศร้าแก่ผองผสกนิกรอย่างเหลือประมาณ โขนพระราชทาน ตอน “สัตยาพาลี” ในปีนี้จึงเป็นโขนพระราชทานตอนสุดท้ายในสมัยของพระองค์ แต่ก็มิใช่ตอนสุดท้ายของโขนพระราชทาน เพราะพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินี ทรงส่งเสริมและสนับสนุนการแสดงโขนอย่างเอาพระราชหฤทัยใส่ทุกมิติ และมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง จะคงสืบสานโขนพระราชทานต่อไปในทุกปี รวมถึงนาฎยศิลปิน คีตศิลปิน ช่างศิลป์ และประชาชนทั้งผองจะร่วมรักษาและสืบสานศิลปะการแสดงโขน ให้สมดังพระราชปณิธานของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สืบไป

ด้วยสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณเป็นล้นพ้นอันหาที่สุดมิได้