รวันดา ‘ตื่น’ จากการหลับใหล เส้นทางสู่โลกดิจิทัลและเมืองนวัตกรรมคิกาลี

หากพูดถึงรวันดาในฐานะศูนย์กลางนวัตกรรมและเทคโนโลยีอาจฟังดูเป็นเรื่องเหลือเชื่อ เพราะนี่คือประเทศที่เคยประสบกับความโศกเศร้าจากการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ในปี 1994 แต่วันนี้ ได้ลุกขึ้นจากความมืดมิดสู่ประเทศที่มีการเติบโตทางเศรษฐกิจอย่างรวดเร็วที่สุดแห่งหนึ่งในแอฟริกา

ตามรายงานของธนาคารโลก (World Bank) รวันดาสามารถสร้างการเติบโตทางเศรษฐกิจเฉลี่ย 7.5% ต่อปีระหว่างปี 2000-2019 ก่อนที่จะได้รับผลกระทบจากโควิด-19 และกลับมาฟื้นตัวในปี 2021 ด้วยอัตราการเติบโต 10.9% หลังจากการหดตัว -3.4% ในปี 2020

ในใจกลางการเปลี่ยนแปลงนี้คือการมุ่งเน้นอย่างแน่วแน่ในการพัฒนาเศรษฐกิจดิจิทัลผ่านโครงการริเริ่มมากมาย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ‘เมืองนวัตกรรมคิกาลี’ (Kigali Innovation City - KIC) ซึ่งไม่ได้เป็นแค่โครงการพัฒนาอสังหาริมทรัพย์ธรรมดา แต่เป็นแผนแม่บทสำหรับอนาคตดิจิทัลของทั้งประเทศและภูมิภาค

เมืองนวัตกรรมคิกาลี หรือจะเป็นสิงคโปร์แห่งแอฟริกา?

เมืองนวัตกรรมคิกาลี (KIC) เป็นโครงการมูลค่า 2 พันล้านดอลลาร์สหรัฐที่ตั้งอยู่ในเขตพิเศษเศรษฐกิจคิกาลี (Kigali Special Economic Zone) ครอบคลุมพื้นที่ 61 เฮกตาร์ เป็นการผสมผสานระหว่างสถาบันการศึกษา ศูนย์วิจัย และบริษัทเทคโนโลยีเข้าด้วยกัน

ตามข้อมูลจากคณะกรรมการพัฒนารวันดา (Rwanda Development Board - RDB) โครงการนี้คาดว่าจะช่วยสร้างงานกว่า 50,000 ตำแหน่ง และสร้างรายได้จากการส่งออกด้านเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารประมาณ 150 ล้านดอลลาร์สหรัฐต่อปี

องค์ประกอบสำคัญของ KIC ประกอบด้วย

• สถาบันการศึกษาระดับโลก 4 แห่ง โดยมีมหาวิทยาลัยคาร์เนกีเมลลอน แอฟริกา (Carnegie Mellon University Africa) เป็นสถาบันการศึกษาหลัก สอนระดับปริญญาโทด้านวิทยาศาสตร์คอมพิวเตอร์และวิศวกรรมไฟฟ้า
• ศูนย์บ่มเพาะนวัตกรรม สำหรับสตาร์ทอัพและผู้ประกอบการด้านเทคโนโลยี
• อาคารสำนักงานที่ทันสมัย สำหรับบริษัทเทคโนโลยีระดับโลกและในท้องถิ่น
• พื้นที่ผสมผสาน (Mixed-use Spaces) ที่มีทั้งที่พักอาศัย ร้านค้า และสิ่งอำนวยความสะดวกสำหรับสันทนาการ

รายงานจากกองทุนโครงสร้างพื้นฐานที่ตั้งโดยธนาคารเพื่อการพัฒนาแอฟริกา (Africa50) ระบุว่าการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานเทคโนโลยีของ KIC มีมูลค่าประมาณ 310 ล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลรวันดาและพันธมิตรนานาชาติ

วิสัยทัศน์ 2050 ยกระดับประเทศรายได้ปานกลางสู่รายได้สูง

KIC ไม่ได้เกิดขึ้นโดยบังเอิญ แต่เป็นส่วนสำคัญของแผนระยะยาวของรวันดา นั่นคือ ‘วิสัยทัศน์ 2050’ (Vision 2050) ซึ่งต่อยอดมาจากวิสัยทัศน์ 2020 (Vision 2020) โดยมีเป้าหมายเพื่อยกระดับรวันดาสู่ประเทศรายได้ปานกลางระดับสูงภายในปี 2035 และประเทศรายได้สูงภายในปี 2050

ตามข้อมูลจากกระทรวงการเงินและการวางแผนเศรษฐกิจของรวันดา (Ministry of Finance and Economic Planning) แผนนี้มุ่งเน้นการพัฒนาทุนมนุษย์ ผลิตภาพและนวัตกรรม ซึ่งการพัฒนาทักษะทางดิจิทัลเป็นหนึ่งในเสาหลักของแผนนี้

จากการศึกษาของสถาบันแมคคินซีย์โกลบอล (McKinsey Global Institute) พบว่าการเปลี่ยนแปลงทางดิจิทัลในแอฟริกามีศักยภาพในการเพิ่ม GDP ของทวีปได้ถึง 180 พันล้านดอลลาร์สหรัฐภายในปี 2025 รวันดาเล็งเห็นโอกาสนี้และกำลังวางตำแหน่งให้ตนเองเป็นผู้นำในการเปลี่ยนแปลงนี้

ความสำเร็จของการปฏิวัติดิจิทัลในรวันดา

• การเข้าถึงอินเทอร์เน็ต
  จากรายงานของสหภาพโทรคมนาคมระหว่างประเทศ (International Telecommunication Union - ITU) ในปี 2023 พบว่า 57.5% ของประชากรรวันดาสามารถเข้าถึงอินเทอร์เน็ตได้ เพิ่มขึ้นจากเพียง 8% ในปี 2010
• โครงสร้างพื้นฐานไฟเบอร์ออปติก
  คณะกรรมการกำกับดูแลสาธารณูปโภครวันดา (Rwanda Utilities Regulatory Authority - RURA) รายงานว่าประเทศมีเครือข่ายสายเคเบิลใยแก้วนำแสงยาวกว่า 7,000 กิโลเมตร ครอบคลุมทั้ง 30 เขตการปกครอง
• การชำระเงินทางมือถือ
  ธนาคารกลางรวันดา (National Bank of Rwanda) พบว่ามากกว่า 76% ของประชากรผู้ใหญ่ใช้บริการเงินดิจิทัลในรูปแบบใดรูปแบบหนึ่ง โดยมีธุรกรรมการชำระเงินทางมือถือเติบโตกว่า 450% ในช่วงเจ็ดปีที่ผ่านมา
• การจดทะเบียนสตาร์ทอัพ จากข้อมูลของ RDB มีการจดทะเบียนบริษัทเทคโนโลยีใหม่มากกว่า 200 แห่งในรวันดาระหว่างปี 2018-2022

การสร้างแรงงานแห่งอนาคต

หัวใจสำคัญของความสำเร็จของ KIC คือการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ รวันดามีโครงการสำคัญหลายโครงการที่เน้นการพัฒนาทักษะดิจิทัล

• โครงการทูตดิจิทัล (Digital Ambassadors Program - DAP) 
  ตามรายงานของกระทรวงเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารของรวันดา (Ministry of ICT and Innovation) โครงการนี้ได้ฝึกอบรมคนรุ่นใหม่กว่า 5,000 คนให้เป็น ‘ทูตดิจิทัล’ ที่ส่งออกไปยังชุมชนเพื่อฝึกอบรมทักษะดิจิทัลพื้นฐานให้กับประชาชนอีกกว่า 5 ล้านคน โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบท 
  ผลวิจัยจากมหาวิทยาลัยแห่งชาติรวันดา (University of Rwanda) พบว่าโครงการนี้สามารถเพิ่มทักษะดิจิทัลพื้นฐานในระดับชุมชนได้ถึง 60% และช่วยให้ผู้ประกอบการท้องถิ่นเพิ่มรายได้เฉลี่ย 27% ผ่านการใช้เครื่องมือดิจิทัล

• มหาวิทยาลัยแอฟริกา (African Leadership University) 
  ตั้งอยู่ในพื้นที่ KIC สถาบันแห่งนี้ใช้รูปแบบการเรียนการสอนที่เน้นการแก้ปัญหาจริงและการเป็นผู้ประกอบการ การศึกษาติดตามบัณฑิต โดยบริษัทที่ปรึกษาเดลอยท์ (Deloitte) พบว่า 85% ของบัณฑิตมีงานทำหรือเริ่มต้นธุรกิจของตัวเองภายใน 6 เดือนหลังจบการศึกษา
• ศูนย์ความเป็นเลิศด้านความเชี่ยวชาญทางดิจิทัลแห่งแอฟริกา (Africa Centers of Excellence in Digital Skills) 
  โครงการที่ได้รับการสนับสนุนจากธนาคารโลกมูลค่า 20 ล้านดอลลาร์สหรัฐ มุ่งเน้นการพัฒนาทักษะขั้นสูงในด้านปัญญาประดิษฐ์ (AI) การวิเคราะห์ข้อมูล และความมั่นคงปลอดภัยทางไซเบอร์ (Cybersecurity) รายงานการประเมินผลโดยธนาคารโลกในปี 2022 พบว่าโครงการนี้ได้ฝึกอบรมผู้เชี่ยวชาญด้านดิจิทัลมากกว่า 2,000 คน โดย 40% เป็นผู้หญิง ซึ่งสูงกว่าค่าเฉลี่ยทั่วไปในภาคเทคโนโลยีของแอฟริกา

การดึงดูดการลงทุนจากต่างประเทศ

KIC ไม่เพียงแต่พัฒนาความสามารถในประเทศ แต่ยังดึงดูดการลงทุนจากต่างประเทศอย่างมีนัยสำคัญ ตามข้อมูลจากธนาคารโลก การลงทุนโดยตรงจากต่างประเทศ (FDI) ในรวันดาเพิ่มขึ้นจาก 119 ล้านดอลลาร์สหรัฐในปี 2010 เป็น 354 ล้านดอลลาร์สหรัฐในปี 2022 ส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากการลงทุนในภาคเทคโนโลยี โดยบริษัทเทคโนโลยีระดับโลกที่มีการลงทุนในรวันดา ประกอบด้วย

• อะลิบาบา กรุ๊ป (Alibaba Group)
  ได้ลงนามความร่วมมือกับรัฐบาลรวันดาในการส่งเสริมการค้าอิเล็กทรอนิกส์และระบบนิเวศดิจิทัล
• ไมโครซอฟท์ (Microsoft)
  เปิดศูนย์พัฒนาแอฟริกา (Africa Development Centre) ซึ่งเป็นหนึ่งในสองศูนย์แรกในทวีปแอฟริกา
• กูเกิล (Google)
  ลงทุนในศูนย์ข้อมูล (Data Center) และเปิดตัวโครงการพิเศษเพื่อพัฒนาทักษะดิจิทัลในประเทศ

การศึกษาโดยบริษัทที่ปรึกษาแมคคินซีย์ (McKinsey) พบว่าการลงทุนในเทคโนโลยีของรวันดาให้ผลตอบแทนเฉลี่ยสูงกว่าการลงทุนในภูมิภาคซับซาฮาราแอฟริกา 15-20% เนื่องจากสภาพแวดล้อมที่เอื้ออำนวยต่อธุรกิจ แม้จะมีความก้าวหน้าอย่างน่าประทับใจ แต่รวันดาและ KIC ยังเผชิญกับความท้าทายหลายประการ

• ช่องว่างทักษะดิจิทัล
  รายงานจากองค์การเพื่อการพัฒนาระหว่างประเทศของสหรัฐอเมริกา (USAID) ระบุว่าแม้รวันดาจะมีความคืบหน้าในการพัฒนาทักษะดิจิทัล แต่ยังมีช่องว่างประมาณ 15,000 ตำแหน่งสำหรับผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยีขั้นสูง
• การเข้าถึงเงินทุน
  การศึกษาโดยสมาคมนักลงทุนเพื่อการพัฒนาแอฟริกา (AVCA) พบว่าแม้การลงทุนในสตาร์ทอัพเทคโนโลยีในรวันดาจะเพิ่มขึ้น 78% ในปี 2022 แต่ยังคงต่ำกว่าประเทศเพื่อนบ้านอย่างเคนยา
• ต้นทุนพลังงาน
  ตามข้อมูลจากธนาคารโลก ต้นทุนพลังงานในรวันดายังคงสูงกว่าค่าเฉลี่ยในภูมิภาคประมาณ 22% ซึ่งส่งผลต่อศูนย์ข้อมูลและการดำเนินงานด้านเทคโนโลยี

สุดท้ายแล้ว เมืองคิกาลีวันนี้อาจยังไม่ใช่ซิลิคอนวัลเลย์แห่งแอฟริกาเต็มตัว แต่ก็กำลังเดินหน้าอย่างเงียบๆ ท่ามกลางสายตาแห่งอคติที่เคยเมินผ่าน นี่คือการตื่นจากอดีตที่หนักหน่วง ไม่ใช่เพื่อลืม แต่เพื่อนำมาใช้เป็นแรงส่งเพื่อก้าวต่อไปข้างหน้า

#เมืองนวัตกรรมคิกาลี #เศรษฐกิจดิจิทัล #การพัฒนาทุนมนุษย์ #การเปลี่ยนผ่านเทคโนโลยี #นโยบายแห่งอนาคต #การเรียนรู้ตลอดชีวิต #ห่วงโซ่คุณค่า #กระตุกต่อมคิด #okmd #KnowledgePortal #ValueChain #InspireYourself #KigaliInnovationCity #DigitalEconomy #HumanCapitalDevelopment #TechTransformation #Vision2050 #StartupEcosystem  #SmartAfrica 

ข้อมูลอ้างอิง :

• Africa Centers of Excellence Project Implementation Status Report. https://projects.worldbank.org/en/projects-operations/project-detail/P126974
• Africa Higher Education Centers of Excellence Project. https://projects.worldbank.org/en/projects-operations/project-detail/P126974
• Lions Go Digital: The Internet's Transformative Potential in Africa. https://www.mckinsey.com/industries/technology-media-and-telecommunications/our-insights/lions-go-digital-the-internets-transformative-potential-in-africa
• Measuring Digital Development: Facts and Figures 2023. https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/facts/default.aspx
• Rwanda Development Board. https://rdb.rw/about-rdb/#overview
• Rwanda Economic Update: Leveraging Digital Transformation for Sustainable Growth. https://www.worldbank.org/en/country/rwanda/publication/rwanda-economic-update-leveraging-digital-transformation-for-sustainable-growth
• World Bank Provides $100 Million to Accelerate Rwanda’s Digital Transformation. https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2021/12/01/world-bank-provides-100-million-to-accelerate-rwanda-s-digital-transformation