แรงงานข้ามชาติ กับจังหวะชีวิตในตลาดคลองเตย

ตลาดคลองเตย: จุดตัดของวัฒนธรรมแรงงานข้ามชาติ  
ในตลาดคลองเตย เราจะได้เปิดประสบการณ์ใช้ประสาทสัมผัสแทบทุกส่วนอย่างเต็มที่ กลิ่นของเนื้อสัตว์ กลิ่นคาวปลา กลิ่นอาหารสดสารพัดชนิดวูบมาปะทะก่อนเป็นอันดับแรก ตามมาด้วยสีสันจากสินค้าที่วางขายละลานตาเต็มพื้นที่ทั้งของสดของแห้ง ต้องคอยหลบหลีกผู้คน รถเข็นที่เคลื่อนไหวขวักไขว่ผ่านไปมา แว่วเสียงผู้คนจอแจด้วยภาษาไทยที่คุ้นเคย ปะปนกับภาษาของเพื่อนบ้านอย่างพม่า และลาวอยู่ตลอดเวลา

ซื้อของหนัก ไม่ต้องแบกเหนื่อย : เมื่อตลาดผุดอาชีพ “วินรถเข็น” ช่วยขนของ  
หนึ่งในตัวละครสำคัญที่เราเห็นได้ทุกที่ทั่วตลาดคลองเตยก็คือ วินรถเข็น ผู้ช่วยขนส่งสินค้าจากจุดหนึ่งไปยังอีกจุด วินรถเข็นที่สวมเสื้อกั๊กสีสดใสซึ่งจะเปลี่ยนสีไปเรื่อยๆ ทุกปี มีตัวเลขสีขาวพิมพ์ติดที่หน้าอกและแผ่นหลังให้มองเห็นได้ชัดเจน หากเราเดินลึกเข้าไปด้านในจะได้พบกับวินรถเข็นนั่งรอคอยให้เรียกใช้บริการอยู่ที่ทางเดินตรงกลางระหว่างร้านค้า ใช้แผ่นไม้กระดานวางบนปากเข่งที่ติดกับรถเข็นเหล็กเป็นเก้าอี้นั่งพักระหว่างรอ มีทั้งให้บริการแบบเป็นรายชั่วโมงเดินตามระหว่างซื้อของในตลาด หรือเมื่อเลือกซื้อสินค้าแล้วจ้างเหมาให้วินช่วยขนใส่เข่งไปยังจุดที่ต้องการ ราคาเริ่มต้นตั้งแต่ 20 บาทเป็นต้นไป ขึ้นกับการตกลงกันตามความพึงพอใจ อาชีพนี้จึงไม่มีรายได้ที่ตายตัว บางคนเริ่มงานตั้งแต่ตี 5 ถึง 5 โมงเย็น บางคนเริ่มตั้งแต่ตี 3 ถึงเที่ยงวัน 

ฟันเฟืองเศรษฐกิจไทยในตลาดคลองเตย 

วินรถเข็น ลูกจ้างขนของ คนแล่ปลา พนักงานขายของหน้าร้านในตลาดคลองเตยแห่งนี้ ล้วนเป็นภาพแทนของแรงงานข้ามชาติจากประเทศเพื่อนบ้านที่เป็นฟันเฟืองสำคัญที่ทำให้เศรษฐกิจไทยเติบโตได้อย่างทุกวันนี้  

จากตัวเลขของกระทรวงแรงงานในปี พ.ศ.2566 จำนวนชาวต่างชาติที่ได้รับอนุญาตทํางานในประเทศไทย มีจํานวน 2,613,373 คน แต่หากจะให้ระบุจำนวนของแรงงานข้ามชาติในประเทศไทยอย่างชัดเจนนั้นแทบจะเป็นไปไม่ได้ เนื่องจากมีทั้งผู้ที่เข้ามาทำงานอย่างถูกต้องตามกฎหมาย ผู้ที่เลือกลักลอบเข้ามาทำงานโดยไม่ผ่านระบบลงทะเบียนกับภาครัฐ เนื่องจากการเข้าระบบนั้นมีค่าใช้จ่ายสูงกว่า ข้อมูลจากสถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์ ชี้ให้เห็นว่าในช่วง 10 ปีที่ผ่านมาลูกจ้างในระบบของไทยเพิ่มขึ้นจาก 10.2 ล้านคน ในปี พ.ศ.2557 มาเป็น 11.9 ล้านคนในปี พ.ศ.2566 โดย 55% ของตัวเลขที่เพิ่มขึ้นนั้นมาจากลูกจ้างที่เป็นแรงงานต่างชาติ สะท้อนออกมาผ่านตัวเลข GDP ของประเทศไทยที่ต้องพึ่งพิงแรงงานข้ามชาติเป็นสัดส่วนถึง 6.2% แต่ข้อมูลในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2566 กลับชี้ให้เห็นว่าแรงงานต่างชาติในระบบ 1.3 ล้านคน ได้เงินเดือนน้อยกว่า 15,000 บาท ซึ่งน่าจะเป็นงานทักษะต่ำกว่า 89% และโดยส่วนมากมาจากสามประเทศเพื่อนบ้าน คือ พม่า ลาว และกัมพูชา ส่วนแรงงานที่ได้เงินเดือนมากกว่า 15,000 บาทขึ้นไป ซึ่งน่าจะเป็นแรงงานทักษะกลางถึงสูง มีเพียง 1.5 แสนคน 

แรงงานข้ามชาติ-คนไทย: สังคมเดียวกันที่ยังต้องปรับตัว 

แม้จะมีแรงงานข้ามชาติอยู่ในสังคมไทยมากขึ้นเรื่อยๆ นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2535 ที่ประเทศไทยมีนโยบายเปิดรับแรงงานจากเพื่อนบ้านอย่างจริงจังเพื่อรองรับการเติบโตของภาคอุตสาหกรรมเพื่อการส่งออก แต่ความสัมพันธ์ระหว่างคนไทยกับแรงงานข้ามชาติกลับยังคงมีความห่างเหินและไม่เข้าใจกันอยู่มาก สังเกตได้จากการสำรวจความคิดเห็นคนไทยต่อกลุ่มประชากรข้ามชาติ ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2566 - กุมภาพันธ์ พ.ศ.2567 พบว่าคนไทยกว่า 22.9% มองว่ากลุ่มแรงงานข้ามชาติทำให้สิ้นเปลืองทรัพยากร และกว่า 62.2% มองว่าควรมีการจัดโซนนิ่งในการอยู่อาศัยใช้ชีวิต แยกระหว่างประชากรข้ามชาติกับคนไทย ซึ่งก็ยังคงสอดคล้องกับรายงานเรื่องการวิจัยเชิงสังเคราะห์ เรื่องทัศนคติต่อแรงงานข้ามชาติในประเทศไทย โดย ดร. ยงยุทธ แฉล้มวงษ์และคณะ ที่เก็บข้อมูลไว้ตั้งแต่ พ.ศ.2561 ประเด็นสำคัญที่สร้างทัศนคติทางลบในมุมมองของคนไทย มีตั้งแต่ประเด็นด้านสุขอนามัย ด้านเศรษฐกิจ ด้านความมั่นคง เช่น มุมมองทางด้านวัฒนธรรมที่แตกต่างจนสร้างความกระทบกระทั่งในการใช้ชีวิตอยู่ร่วมกัน อย่างการเคี้ยวหมากของคนเมียนมาที่คนไทยมองว่าไม่สะอาด หรือในมุมด้านอาชีพ แรงงานข้ามชาติบางส่วนที่มีความรู้ความสามารถผันตัวมาเป็นผู้ประกอบกิจการ ประกอบวิชาชีพที่นอกเหนือจากที่กฎหมายกำหนด ทำให้ผู้ประกอบการคนไทยในชุมชนที่รู้สึกไม่พอใจ มองว่าแรงงานข้ามชาติจะเข้ามาแย่งงานแย่งอาชีพคนไทย  

แรงงาน ไม่ใช่แค่เครื่องมือของระบบ แต่คือ “คน” ที่ต้องการคุณภาพชีวิต 

VoiceLabour โดยพิพิธภัณฑ์แรงงานไทย มองว่าโครงสร้างของอุตสาหกรรมในประเทศไทยเน้นการใช้แรงงานอย่างเข้มข้น แม้จะมีการนำใช้เทคโนโลยีมาใช้พัฒนากระบวนการมากขึ้นกว่าที่ผ่านมา แต่ก็ไม่อาจปฏิเสธได้ว่ายังคงมีอีกหลายอุตสาหกรรมที่ทำกำไรจากการขูดรีดแรงงานราคาถูกจากแรงงานข้ามชาติ เช่น อุตสาหกรรมประมง อุตสาหกรรมแปรรูปอาหารทะเล ฟาร์มเลี้ยงสัตว์ การแปรรูปวัตถุดิบทางการเกษตร เรียกได้ว่า ตั้งแต่โครงการก่อสร้างระดับหมื่นล้านไปจนถึงอุตสาหกรรมขนาดย่อมของผู้ประกอบการรายย่อย การดูแลผู้ป่วย ผู้สูงอายุในบ้าน ล้วนแต่ตักตวงประโยชน์จากแรงงานราคาถูกมาโดยตลอด และเมื่อเจ็บไข้ได้ป่วยขึ้นมา แม้จะมีสิทธิตามพระราชบัญญัติประกันสังคม พ.ศ. 2533 แต่แรงงานข้ามชาติก็ยังต้องพบเจอกับอุปสรรคในการเดินทาง เข้าไม่ถึงการรักษาพยาบาลอย่างที่ควรจะเป็น

ปัจจุบันหลายฝ่ายจึงช่วยกันผลักดันให้ประเทศไทยมีการขยายขอบเขตการคุ้มครองด้านแรงงานและการคุ้มครองทางสังคมให้แก่แรงงานข้ามชาติเพิ่มมากขึ้น แต่แนวทางเหล่านี้จะเป็นจริงได้ จำเป็นที่จะต้องก้าวข้ามผ่านอคติของสังคมไทยที่มีต่อเพื่อนบ้านให้ได้ก่อน จะต้องทำอย่างไร เป็นโจทย์ที่เราทุกคนต้องช่วยกันคิดและลงมือสร้างการเปลี่ยนแปลงไปด้วยกัน 

#แรงงานข้ามชาติ #ตลาดคลองเตย #วินรถเข็น #แรงงานพม่า #เศรษฐกิจนอกระบบ #อคติในสังคม #การจัดโซนนิ่งแรงงาน #ประกันสังคม #นโยบายแรงงาน #เศรษฐกิจเมือง #MigrantWorkers #KhlongToeiMarket #HandcartPorters #MyanmarLabor #InformalEconomy #SocialBias #ZoningPolicy #SocialProtection #LaborPolicyThailand #UrbanEconomy

อ้างอิง

• กรุงเทพธุรกิจ. (2566). “แรงงานข้ามชาติ”จีดีพีไทยพึ่งพิงถึง 6.2% แต่สังคมกลับมีทัศนคติทางลบ. สืบค้นจาก https://www.bangkokbiznews.com/health/public-health/1130929
• กองเศรษฐกิจการแรงงาน สํานักงานปลัดกระทรวงแรงงาน. (2567). สถานการณด้านแรงงาน รายปี 2566.             สืบค้นจาก https://www.mol.go.th/wp-content/uploads/sites/2/2024/04/สถานการณ์แรงงาน-รายปี-2566.pdf  
• ชาตรี มูลสถาน. (2554). การบริหารจัดการแรงงานต่างด้าวชาวลาวในประเทศไทย ใน พ.ศ. 2563. สืบค้นจาก http://library.christian.ac.th/thesis/document/T031803.pdf
• ภัคสิริ แอนิหน. (2561). แรงงานต่างด้าว: การบริหารและการจัดการในประเทศไทย. สืบค้นจาก https://so02.tci-thaijo.org/index.php/jam/article/view/139681
• สีหาราช, ปาวดี. (2559). อยู่อย่างผิดกฎหมาย: การศึกษาชีวิตแรงงานต่างด้าวในเซียงกงบางนา จังหวัดสมุทรปราการ [ดุษฎีนิพนธ์ปริญญาเอก, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์]. สืบค้นจาก https://cis.tu.ac.th/uploads/ci/academic-work/phd-thesis/phd-thesis-6.pdf
• Migrant Working Group Thailand. (2023). Labour management policies and migrant workers' rights. Retrieved from https://mwgthailand.org/sites/default/files/2023-07/การบริหารจัดการแรงงานกับสังคมไทยภายใต้%20พรก%20การบริหารจัดการการทำงานของคนต่างด้าว.pdf
• Puey Ungphakorn Institute for Economic Research. (2024). Migrant labour and economic contributions in Thailand. Retrieved from https://www.pier.or.th/blog/2024/0502/
• SDG Move. (2023). Survey on migrant workers in Thailand and their economic role. Retrieved from https://www.sdgmove.com/2023/09/21/sdg-updates-survey-migrant-workers-in-thailand/
• Thailand Development Research Institute (TDRI). (2019). Attitude of the native population and concerned government agencies toward migrant workers in Thailand in the context of public health, economic impact, and national securities. Retrieved from https://tdri.or.th/2019/10/attitude-of-the-native-population-and-concerned-government-agencies-toward-migrant-workers-in-thailand-in-the-context-of-public-health-economic-impact-and-national-securiies/
• Thai PBS. (2567). “วินกั๊กเขียว” ชีวิตที่ขายแรงงานกลางตลาดสด ทำเยอะได้เยอะ ทำน้อยก็อดกิน. สืบค้นจาก https://photostory.thaipbs.or.th/greenwin