การทำฟาร์มแบบธรรมชาติแบบทุนต่ำ (Zero Budget Natural Farming หรือ ZBNF) เป็นวิธีการทำเกษตรที่เน้นการใช้ทรัพยากรธรรมชาติและลดการพึ่งพาปัจจัยการผลิตภายนอก เช่น ปุ๋ยเคมีและยาฆ่าแมลง โดยใช้ผลิตภัณฑ์จากมูลและปัสสาวะวัวเป็นหลัก วิธีการนี้มุ่งเน้นการปรับปรุงคุณภาพดิน เพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพ และผลิตอาหารที่ปลอดภัยและมีคุณค่าทางโภชนาการสูง

ZBNF ถูกพัฒนาขึ้นโดย สุภัช ปาเลการ์ (Subhash Palekar) นักเกษตรกรชาวอินเดียในปี พ.ศ. 2538 โดยได้รับแรงบันดาลใจจากการทำเกษตรธรรมชาติของ มาซาโนบุ ฟูกูโอกะ (Masanobu Fukuoka) นักเกษตรกรชาวญี่ปุ่น ZBNF เริ่มต้นในรัฐกรณาฏกะ (Karnataka) และขยายไปยังรัฐอานธรประเทศ (Andhra Pradesh) ซึ่งมีการนำไปใช้ในระดับรัฐเพื่อส่งเสริมการทำเกษตรที่ยั่งยืนและลดปัญหาหนี้สินของเกษตรกร

ปัจจุบัน ZBNF ได้รับความสนใจอย่างมากในประเทศอินเดีย โดยมีเกษตรกรกว่า 160,000 รายทั่วประเทศที่นำวิธีการนี้ไปปฏิบัติ รวมถึงรัฐอานธรประเทศยังมีเป้าหมายที่จะเป็นรัฐแรกของอินเดียที่ใช้การทำเกษตรแบบธรรมชาติ 100% ภายในปี พ.ศ. 2567

 ZBNF มีหลักการสำคัญ 4 ประการ ได้แก่

• จีวัมฤต (Jeevamrit) : เป็นปุ๋ยน้ำชีวภาพที่ทำจากมูลและปัสสาวะวัว ผสมกับน้ำตาลและดิน ช่วยเพิ่มปริมาณอินทรียวัตถุ ฟอสฟอรัส และโพแทสเซียมในดิน
• บีจัมฤต (Bijamrit) : เป็นการเตรียมเมล็ดพันธุ์ด้วยสารละลายจากมูลและปัสสาวะวัว ช่วยในการป้องกันโรคและส่งเสริมการงอกของเมล็ด
• มัลชิง (Mulching) : การคลุมดินด้วยวัสดุธรรมชาติ เพื่อรักษาความชื้นในดิน ควบคุมวัชพืช และป้องกันการชะล้างหน้าดิน
• การระบายอากาศดิน (Soil Aeration) : การระบายอากาศในดิน เพื่อส่งเสริมการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์และปรับปรุงโครงสร้างของดิน
  

นอกจากนี้ ZBNF ยังใช้ "อัสทราส" (Astras) หรือสารสกัดธรรมชาติต่างๆ เพื่อควบคุมศัตรูพืช

หลักฐานสนับสนุนประโยชน์ของ ZBNF
จากการทบทวนผลงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง พบว่า มีหลักฐานสนับสนุนประโยชน์ของ ZBNF ในหลายด้าน ดังนี้

• ด้านผลผลิต : งานวิจัยในรัฐอานธรประเทศ (Andhra Pradesh) ประเทศอินเดีย พบว่าการทำ ZBNF ไม่ส่งผลกระทบเชิงลบต่อผลผลิตในระยะสั้นเมื่อเทียบกับการทำเกษตรแบบทั่วไปและเกษตรอินทรีย์ ซึ่งช่วยลดความกังวลเรื่องการสูญเสียผลผลิต
• ด้านเศรษฐกิจ : ช่วยลดต้นทุนการผลิตและเพิ่มรายได้ให้แก่เกษตรกร โดยลดการพึ่งพาปัจจัยการผลิตจากภายนอก นอกจากนี้ยังช่วยเพิ่มความสามารถในการแข่งขันในตลาดระหว่างประเทศ ผ่านการผลิตอาหารอินทรีย์คุณภาพสูงด้วยต้นทุนต่ำ
• ด้านสิ่งแวดล้อม : ส่งเสริมการทำเกษตรที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม อีกทั้งยังช่วยฟื้นฟูความอุดมสมบูรณ์ของดิน ผ่านการใช้เทคโนโลยีพื้นบ้าน
• ด้านความยั่งยืน : เป็นวิธีการทำเกษตรที่จะพึ่งพาตนเองได้ และยังสามารถช่วยแก้ปัญหาความมั่นคงทางอาหาร
• ด้านสุขภาพ : ช่วยผลิตอาหารที่ปลอดภัยและมีคุณค่าทางโภชนาการสูง ซึ่งอาจช่วยลดความเสี่ยงของโรคต่างๆ และส่งเสริมวิถีชีวิตที่มีสุขภาพดี

วิเคราะห์จุดแข็งและจุดอ่อนของ ZBNF

จุดเเข็ง

• ลดต้นทุนการผลิต : เกษตรกรไม่ต้องซื้อปุ๋ยเคมีและยาฆ่าแมลง
• ปรับปรุงคุณภาพดิน : การใช้ปุ๋ยน้ำชีวภาพ ช่วยเพิ่มปริมาณอินทรียวัตถุ ฟอสฟอรัส และโพแทสเซียมในดิน รวมถึงจุลธาตุอาหารต่างๆ
  
• เพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพ : การวิเคราะห์ข้อมูลทางพันธุกรรม หรือจีโนม (Genome) พบแบคทีเรียและเชื้อราที่มีประโยชน์ต่อการเจริญเติบโตของพืช
  
• ผลผลิตที่ดี : ไม่พบความแตกต่างของผลผลิตในระยะสั้นเมื่อเทียบกับการทำเกษตรแบบทั่วไปและเกษตรอินทรีย์
  
• ปลอดภัยต่อสิ่งแวดล้อม : ลดมลพิษในดินและน้ำจากการใช้สารเคมีทางการเกษตร
  
• ผลิตอาหารที่ปลอดภัยและมีคุณค่าทางโภชนาการสูง : อาจช่วยลดความเสี่ยงของโรคต่างๆ เช่น มะเร็ง
  

จุดอ่อน

• ต้องใช้เวลา : อย่างน้อย 3-4 ปีในการฟื้นฟูผลผลิตของดินให้ได้ผลลัพธ์ที่ดีขึ้น
  
• ขาดแคลนวัตถุดิบ : การเตรียมปุ๋ยน้ำชีวภาพและเมล็ดพันธุ์เฉพาะ ต้องใช้มูลและปัสสาวะวัว ซึ่งอาจขาดแคลนในบางพื้นที่
  
• ต้องการความรู้เฉพาะทาง : เกษตรกรต้องมีความรู้เกี่ยวกับการใช้ปุ๋ยน้ำและการจัดการศัตรูพืชแบบธรรมชาติ
  
• ขาดโครงสร้างตลาด : ยังขาดโครงสร้างตลาดที่เหมาะสมสำหรับผลผลิต ZBNF
  

การปรับใช้ ZBNF กับประเทศไทยสามารถทำได้โดย

• ส่งเสริมการใช้ทรัพยากรท้องถิ่น : ใช้วัสดุธรรมชาติที่มีอยู่ในท้องถิ่นในการเตรียมปุ๋ยน้ำชีวภาพ และเมล็ดพันธุ์ด้วยสารละลายจากมูลและปัสสาวะวัว
  
• ฝึกอบรมเกษตรกร : จัดการฝึกอบรมให้ความรู้เกี่ยวกับการทำเกษตร ZBNF และวิธีการจัดการวัชพืชและศัตรูพืชแบบธรรมชาติ
  
• สนับสนุนจากภาครัฐ : ภาครัฐควรสนับสนุนการทำเกษตร ZBNF ผ่านนโยบายและโครงการต่างๆ เช่น การจัดหาวัตถุดิบ การรับรองผลผลิต และการสร้างตลาดสำหรับผลผลิต
  
• ส่งเสริมการวิจัยและพัฒนา : เพื่อปรับปรุงและพัฒนาให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมและภูมิประเทศของประเทศไทย
  
• สร้างเครือข่ายเกษตรกร : เพื่อแลกเปลี่ยนความรู้และประสบการณ์
  

การทำฟาร์มแบบ ZBNF เป็นวิธีการทำเกษตรที่มีศักยภาพในการแก้ปัญหาหนี้สินของเกษตรกร ส่งเสริมความมั่นคงทางอาหาร และสนับสนุนการพัฒนาอย่างยั่งยืนในประเทศไทย อย่างไรก็ตาม ยังต้องมีการศึกษาวิจัยเพิ่มเติมเพื่อยืนยันประสิทธิภาพในระยะยาวและการปรับใช้ในบริบทที่แตกต่างกัน

อ้างอิง :

• Application of Jeevamrit Improves Soil Properties in Zero Budget Natural Farming Fields
  
• Economics of alternative models of organic farming: empirical evidences from zero budget natural farming and scientific organic farming in West Bengal, India
  
• Sustainability and productivity on zero budget natural farming
  
• Study of Zero Budget Natural Farming in Northern Raigad
  
• Zero Budget Natural Farming: An Agricultural Revolution, Prospects and Problems
  
• Determinants and Constraints for Adoption of Zero Budget Natural Farming (ZBNF) Practices