El Raval ย่านสำคัญทางประวัติศาสตร์กับความหลากหลายทางวัฒนธรรม 

El Raval ตั้งอยู่ในเขต Ciutat Vella ใจกลางเมืองบาร์เซโลนา ประเทศสเปน เป็นย่านที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ในยุคอาร์ตนูโว (Art Nouveau) ทั้งยังมีความหลากหลายทางวัฒนธรรมอีกด้วย 

ปัจจุบันสถานที่ท่องเที่ยวที่น่าสนใจของ El Raval  คือ การเดินชมร้านขายของวินเทจและร้านบูติกแฟชั่นที่มีเอกลักษณ์เรียงรายอยู่ตามถนนใน El Raval อย่างร้าน La Variété และ Lullaby Vintage Boutique ขายเครื่องประดับมือสอง เสื้อผ้า และเครื่องประดับวินเทจคุณภาพดีที่มีชื่อเสียง

รวมถึงยังเป็นที่ตั้งของพิพิธภัณฑ์ MACBA (Museu d’Art Contemporani de Barcelona) พิพิธภัณฑ์ที่มุ่งเสริมความเพลิดเพลินและความสนใจในศิลปะและวัฒนธรรมร่วมสมัยผ่านผลกระทบและแรงบันดาลใจที่สร้างการเปลี่ยนแปลงในบุคคลและสังคม

แต่จริงๆ แล้วความสวยงามทางวัฒนธรรมส่วนใหญ่จะตั้งอยู่ในทางทิศเหนือของย่าน แต่สำหรับทางทิศใต้จะเป็นเขตที่อยู่อาศัยและเป็นเขตที่ค่อนข้างยากจน ยังคงมีโรงงานเก่าอยู่บ้าง ซึ่งเป็นเครื่องเตือนใจถึงหน้าที่ด้านอุตสาหกรรมในช่วงการปฏิวัติอุตสาหกรรม อีกทั้งยังคงคงเสื่อมโทรมและอันตราย

การพัฒนาพื้นที่เมืองอย่างต่อเนื่อง

ถึงแม้ว่าในปี 1995 จะมีการนำเสนอแผนสร้าง ‘ถนน Boulevard of the Raval’ หรือ Raval Rambla โดยการรื้อที่อยู่อาศัย 1,384 หลัง และร้านค้า 293 แห่ง เพื่อปรับปรุงพื้นที่ทางสังคมในย่าน El Raval ทางตอนใต้ จนมีขนาดกว้าง 58 เมตร และยาว 317 เมตร เป็นเขตทางเท้าที่ปลูกต้นไม้ มีพื้นที่กลางสำหรับตลาดหรือกิจกรรมสังคมต่างๆ ช่วยลดความแออัดของจราจรในถนนแคบๆ เป็นที่อยู่อาศัยใหม่ แต่ก็ยังคงจำเป็นต้องได้รับการพัฒนาพื้นที่อย่างต่อเนื่อง

เพราะปัญหาสำคัญของ El Raval ก็คือ ชาวเมืองยังคงเผชิญปัญหาความเปราะบางทางสังคมและเศรษฐกิจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องที่อยู่อาศัยที่มีไม่มั่นคงและมีราคาค่าเช่าที่สูงขึ้น

หนึ่งในโครงการที่กำลังดำเนินการเพื่อแก้ปัญหาให้ชาวย่าน El Raval ก็คือ Co-Hab-Raval ที่เริ่มดำเนินการในปี 2021 ที่มุ่งพัฒนาสภาพความเป็นอยู่ของชุมชนในย่าน El Raval ด้วยการใช้วิธีออกแบบและสร้างร่วมกัน (Co-Design และ Co-Manufacturing) 

เพราะถ้าดูกันในภาพรวม แม้ว่าเขต Ciutat Vella (เมืองที่ตั้งของย่าน El Raval) จะมีประชากรที่อายุต่ำกว่า 65 ปีน้อยที่สุดในเมือง (เพียง 12% ของประชากรในเขต และ 3.77% ของประชากรทั้งเมือง) แต่เขตนี้กลับมีอายุขัยเฉลี่ยต่ำที่สุดในบาร์เซโลนา เพียง 81.6 ปี เมื่อเทียบกับค่าเฉลี่ยของเมืองซึ่งอยู่ที่ 84.2 ปี

ส่วนด้านเศรษฐกิจ พบว่าในปี 2019 ดัชนีรายได้ครัวเรือนที่ใช้จ่ายได้ (RFD) ของ Ciutat Vella อยู่ที่ 84.3 ซึ่งต่ำกว่าค่าเฉลี่ยของเมืองที่ 100 โดยประชากร 31.4% มีรายได้ต่ำกว่าเส้นความยากจน และมีอัตราการขาดแคลนทรัพยากรขั้นรุนแรงสูงสุดในเมือง (11.52%) เทียบกับค่าเฉลี่ย 7.47% รวมถึงมีอัตราการว่างงานสูงสุด โดยมีผู้ว่างงานมากกว่า 12 เดือนจำนวน 1,405 คน และรายได้เฉลี่ยต่อปีของประชากรในเขตนี้ต่ำสุดที่ 22,529 ยูโร เมื่อเทียบกับค่าเฉลี่ยของเมืองที่ 31,076 ยูโร

การพัฒนาคู่มือการออกแบบร่วมกับชุมชน 

นอกจากนี้ อาคารในพื้นที่นี้ส่วนใหญ่อยู่ในสภาพทรุดโทรม ไม่สามารถตอบสนองมาตรฐานความน่าอยู่อาศัย และต้องการการบูรณะซ่อมแซมที่มีค่าใช้จ่ายสูง ดังนั้น Co-Hab-Raval จึงเข้ามาดำเนินการอย่างจริงจังด้วยแนวคิดการพัฒนาเมืองที่ต้องการจะปรับปรุงคุณภาพชีวิตของคนย่าน El Raval ดีขึ้น ทำให้มีการพัฒนาคู่มือการออกแบบร่วมกับชุมชน โดยยึดหลักการออกแบบทั้งหมด 6 ข้อ คือ ความยั่งยืน คุณภาพอากาศและสุขาภิบาลในอาคาร ความครอบคลุม การดูแลและสุขภาพ ความปลอดภัย และความยืดหยุ่น ยกตัวอย่างเช่น การออกแบบร่วมกัน โดยเน้นการจัดการตนเองและสนับสนุนความร่วมมือในชุมชน ผ่านการก่อสร้างแบบแห้ง (Dry Construction) ที่รีไซเคิลได้ ถอดประกอบได้ และต้นทุนต่ำ ตัวอย่างสำคัญ ได้แก่ การติดตั้งศาลาเพื่อพักผ่อนและลดความร้อนในฤดูร้อน และหลังคาไม้ถอดประกอบได้สำหรับบันไดเพื่อปรับปรุงการเข้าถึง

อีกทั้งยังทำงานร่วมกับสหวิชาชีพเชื่อมโยงผู้อยู่อาศัยที่เปราะบางกับสมาคมท้องถิ่น เพื่อเสริมสร้างความร่วมมือในชุมชน และสนับสนุนการพัฒนาคุณภาพชีวิตอย่างยั่งยืน เพื่อหาแนวทางการออกแบบที่ตอบสนองความต้องการเฉพาะของแต่ละพื้นที่ โดยออกแบบร่วมกับผู้เชี่ยวชาญและผู้อยู่อาศัยเพื่อที่จะได้มีพื้นที่ส่วนกลางที่ใช้งานร่วมกัน 

ปัจจุบันมีการนำแนวทางเหล่านี้ไปทดลองในอาคาร 5 หลังในย่าน Raval ผ่านกระบวนการที่ผู้อยู่อาศัยทำงานร่วมกับผู้เชี่ยวชาญท้องถิ่น ประกอบด้วย C/Les Carretes, C/Sant Ramon, Rambla del Raval, C/Sant Pacià และ C/Peu de la Creu เป็นย่านที่มีชื่อเสียง มีประชากรหนาแน่นสูงและมีอาคารที่เก่าแก่ ส่วนใหญ่จะเป็นการสร้างพื้นที่ใช้งานร่วมกันบนดาดฟ้า มีการปรับปรุงบันไดให้ปลอดภัยและสะดวกขึ้น ติดตั้งช่องแสงและหน้าต่างบริเวณบันไดเพื่อเพิ่มการระบายอากาศและคุณภาพอากาศภายใน รวมถึงปรับปรุงแสงสว่างในพื้นที่ส่วนกลางของอีกหนึ่งอาคาร

“พื้นที่บนดาดฟ้าเป็นทรัพยากรที่ยังไม่ได้ใช้งานอย่างเต็มศักยภาพ ทั้งที่มีศักยภาพสูงในการสร้างประโยชน์ร่วมกัน และสามารถเป็นพื้นที่ที่ส่งเสริมการใช้งานของชุมชนได้อย่างลงตัว โดยเฉพาะในบริเวณที่มีความหนาแน่นของการใช้งานและประชากรสูง อีกทั้งในอาคารที่พื้นที่ส่วนกลางอื่นๆ มีขนาดเล็กเกินกว่าจะใช้เป็นสถานที่พบปะหรือใช้ชีวิต” เปเร โจน ราเวตลัต (Pere Joan Ravetllat) ผู้ดูแลโครงการ Co-Hab-Raval เคยให้สัมภาษณ์ไว้ 

Co-Hab-Raval ใช้ต้นทุนต่ำ ยืดหยุ่นต่อการปรับเปลี่ยน ถอดประกอบ และรีไซเคิลได้ โดยใช้กระบวนการก่อสร้างแบบง่ายที่ชุมชนสามารถมีส่วนร่วมได้ ซึ่งช่วยเสริมสร้างความสามารถของผู้อยู่อาศัยในการจัดการ ปรับปรุง และเปลี่ยนแปลงพื้นที่อยู่อาศัยและชุมชนของตนเอง

โครงการ Co-Hab-Raval จึงเป็นการพัฒนาพื้นที่ด้วยการออกแบบเพื่อปรับปรุงที่อยู่ในย่าน El Raval โดยมุ่งเน้นการเสริมสร้างความร่วมมือในชุมชนและเพิ่มความยืดหยุ่นในการพัฒนา อีกทั้งยังเป็นตัวอย่างที่ดีของการพัฒนาชุมชนอย่างยั่งยืน ที่สามารถขยายผลไปยังพื้นที่อื่นๆ ได้ในอนาคต

ข้อมูลอ้างอิง :

• Domènech-Rodríguez, M., Cornadó, C., Vima-Grau, S., Piasek, G., Varela-Conde, A., & Ravetllat Mira, P. J. (2023). Co-Design and Co-Manufacturing: A Multidisciplinary Approach through Small-Scale Architectural Experiences in Barcelona. Buildings, 13(1159). https://doi.org/10.3390/buildings13051159
• https://ajuntament.barcelona.cat/arxiumunicipal/arxiuhistoric/en/news/pere-joan-ravetllat-recovering-rooftops-is-key-to-improving-habitability-and-coexistence-in-dense-environments-1463694
• www.energia.barcelona/en/news/the-co-hab-raval-project-receives-80000-euros-to-improve-the-habitability-of-five-properties-in-el-raval-1128315
• https://geographyfieldwork.com/ElRavalSocialCleansing.htm
• https://lina.community/projects/7ab8595e-e008-492e-8408-e601b578e875/
• https://th.hotels.com/go/spain/el-raval-barcelona